ΟΤΑΝ ΤΟ ΕΣΡ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ ΤΟ POVERTY PORN

Δεν συνηθίζω να γράφω στα Ελληνικά, πόσο μάλλον δε επί μη τεχνικών θεμάτων. Οι παλιοί αναγνώστες θα ξέρετε ότι για να το κάνω ένας είναι ο πιθανότερος λόγος - οι Τρομακτικάριοι έχουν ξεμυτίσει πάλι από τα γεφύρια τους.

Τους δελέασε καθώς φαίνεται μια πρόσφατη υπόδειξη εκ μέρους του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), η οποία λέγεται ότι απαγορεύει στα κανάλια να προβάλλουν εικόνες από 'φτωχούς και άστεγους'.

Τα περισσότερα σχόλια που πρόλαβα να δω (δείτε πχ. εδώ, εδώ,  εδώ αλλά και μια άλλη epic fail οπτική εδώ) υποθέτουν ότι η υπόδειξη υποκινήθηκε από πολιτικές σκοπιμότητες - συγκεκριμένα την ανάγκη της κυβέρνησης να κρύψει από τον κόσμο το μεγάλο πλήθος των εξαθλιωμένων συνανθρώπων του στις μεγάλες πόλεις (δείτε π.χ. εδώ). Απώτερος σκοπός, φαντάζομαι, υποτίθεται ότι είναι η συγκράτηση της δίκαιης λαϊκής οργής.

Ας δούμε τώρα τα στοιχεία, τα οποία παραδόξως αναπαρήγαγαν σχεδόν όλα τα τρομακτικάρια blog χωρίς να αντιληφθούν τις αντιφάσεις τους.

Το ΕΣΡ έχει ιστοσελίδα και στην ιστοσελίδα του αναγράφονται όλες οι υποδείξεις του προς τα ΜΜΕ. Συγκεκριμένα μας ενδιαφέρει μία μόνο από αυτές, η υπόδειξη της 22ης Ιανουαρίου 2013 με τίτλο

Μη προβολή εικόνας α) προσώπων ευρισκομένων σε κατάσταση κοινωνικής εξαθλίωσης ή ενδείας άνευ ρητής ή σιωπηράς συναινέσεώς αυτών,και β) προσώπων οδηγουμένων ενώπιον των δικαστικών ή εισαγγελικών ή αστυνομικών και λοιπών αρχών άνευ ρητής ή σιωπηράς συναινέσεώς αυτών

την οποία μπορείτε να διαβάσετε και να κατεβάσετε παρακάτω:

Υπόδειξη ΕΣΡ 12-01-13

Τι λέει η υπόδειξη;

"[Τ]ο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης [...] [υ]ποδεικνύει προς όλους τους τηλεοπτικούς και σταθμούς [sic] της χώρας όπως [μ]η προβάλουν [sic] την εικόνα α) προσώπων ευρισκομένων σε κατάσταση κοινωνικής εξαθλίωσης ή ενδείας άνευ ρητής ή σιωπηράς συναινέσεώς [sic] αυτών, και β) προσώπων οδηγουμένων ενώπιον των δικαστικών ή εισαγγελικών ή αστυνομικών και λοιπώναρχών άνευ ρητής ή σιωπηράς συναινέσεώς αυτών."

Μεταφράζω τα επίμαχα σημεία από την άτσαλη και περιττή καθαρεύουσα, η οποία όπως μαρτυρά ο τονισμός του 'άνευ συνενέσεώς αυτών' πειράχτηκε για να γίνει ακόμη πιο αρχαιοπρεπής.

Δεν μπορείτε να προβάλλετε κόσμο σε κατάσταση εξαθλίωσης αν δεν σας το έχουν επιτρέψει οι ίδιοι είτε ρητά ('ναι να τραβήξεις, δεν έχω πρόβλημα') είτε σιωπηρά (σας βλέπουν να τραβάτε, γνωρίζουν ότι γνωρίζετε ότι σας βλέπουν και εντούτοις δεν σας δίνουν καμμία ένδειξη ότι ενοχλούνται). Η διάκριση αυτή είναι σημαντική και γι' αυτό την τονίζω παραπάνω - δεν είναι τονισμένη στο πρωτότυπο.

Τι λοιπόν θα πρέπει να κάνει ένας καλόκαρδος ρεπόρτερ για να παραβεί αυτή την οδηγία που χαρακτηρίζεται ως

Χούντα του ΕΣΡ (εδώ)

παραβίαση του Συντάγματος [...] ωμή και χειρότερη καταστολή από τις στρατιωτικές δικτατορίες (εδώ)

ΥΠΟΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΩΝ ΜΑΝΔΑΡΙΝΩΝ ΚΡΑΤΙΚΟΔΙΑΙΤΩΝ ΔΟΤΩΝ ΤΟΥ ΕΣΡ [...] διαποτισμένη με άρωμα απριλιανής λογοκριτικής διάθεσης (εδώ);

Ένα από τα εξής τρία:

1. Βρίσκεις έναν άστεγο, ή οποιονδήποτε άλλο συνάνθρωπό μας που φανερά ζει υπό συνθήκες εξευτελιστικής φτώχειας. Αρχίζεις να βιντεοσκοπείς. Ο δυστυχής σου ζητά ρητά να σταματήσεις να βιντεοσκοπείς ή φαίνεται φανερά ενοχλημένος από το γεγονός ότι τον βιντεοσκοπείς ή τον τρόπο με τον οποίο τον βιντεοσκοπείς. Εσύ συνεχίζεις. 

2. Βρίσκεις έναν άστεγο, ή οποιονδήποτε άλλο συνάνθρωπό μας που φανερά ζει υπό συνθήκες εξευτελιστικής φτώχειας. Ο δυστυχής δεν αντιλαμβάνεται ότι τον βιντεοσκοπείς. Ξέρεις ότι υπάρχει περίπτωση να μην εγκρίνει τις εικόνες που καταγράφεις και τον τρόπος με τον οποίο σκοπεύεις να τις παρουσιάσεις. Εντούτοις δεν μπαίνεις στη διαδικασία να τον ρωτήσεις αν τον πειράζει, ούτε να αποκρύψεις την ταυτότητά του στο τελικό σου προϊόν. 

3. Μπαίνεις στον υπολογιστή της δουλειάς και κατεβάζεις πλάνα αρχείου από άστεγους και εξαθλιωμένους στο Κέντρο τα οποία τραβήχτηκαν χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Τις παρουσιάζεις χωρίς να αποκρύψεις την ταυτότητά τους. Έξω έχει κρύο και πού να τρέχεις. 

Αυτές οι τρεις παρατυπίες δεν είναι μέρος της καλώς νοούμενης δημοσιογραφικής πρακτικής για να σκίζουν τα καλσόν τους οι τρομακτικάριοι (οίτινες βέβαια δεν έχουν γενικά καλές σχέσεις με τη δημοσιογραφική δεοντολογία). Το 1 είναι παλιανθρωπιά. Το 3 δεν είναι ρεπορτάζ, για να πει κανείς ότι υπόκειται σε λογοκρισία - δεν παράγει νέο υλικό, ούτε περιέχει κάποια χρήσιμη πληροφορία πέρα από το 'ορίστε πώς είναι ένας άστεγος.' 

Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι το 2, αυτό που ορισμένοι Αγγλοσάξονες ονομάζουν 'poverty porn' - 'πορνογραφία της φτώχειας'  είναι η προφανής μετάφραση, αλλά μεταξύ μας ακόμη καλύτερη θεωρώ τη μετάφραση 'εκπόρνευση της φτώχειας.'  Μεταφράζοντας από το κείμενο στο οποίο παρέπεμψα μόλις παραπάνω:

"[Στην εκπόρνευση της φτώχειας συντελεί] κάθε είδος μέσου, γραπτού, φωτογραφικού ή κινηματογραφικού, που εκμεταλλεύεται την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι φτωχοί για να εξασφαλίσει την συμπόνοια που απαιτείται ώστε να πουληθούν εφημερίδες, να αυξηθούν οι φιλανθρωπικές δωρεές, ή να αυξηθεί η υποστήριξη του κόσμου για έναν κοινό αγώνα. [...] Τα αντικείμενά της είναι στη μεγάλη πλειοψηφία τους παιδιά,  με το υλικό να χαρακτηρίζεται από εικόνες ή περιγραφές ανθρώπων που υποφέρουν, πάσχουν από υποσιτισμό ή είναι καθ' οιονδήποτε άλλο τρόπο ανήμποροι. Το στερεότυπο της εκπόρνευσης της φτώχειας είναι το παιδάκι από την Αφρική με την πρησμένη κοιλιά, που κοιτά με άδειο βλέμμα προς την κάμερα, προσμένωντας τη σωτηρία."

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, αυτό που πραγματικά διακρίνει την εκπόρνευση της φτώχειας από την ενημέρωση για τον πόνο του συνανθρώπου είναι η αποσιώπηση της προσωπικότητας αυτού που υποφέρει και η παρουσίασή του ως απόλυτα εξαρτημένου από τη γενναιοδωρία κάποιου τρίτου, τον οποίον πρέπει να βοηθήσει ή να επηρεάσει ο θεατής. 

Τι απαγόρευσε τελικά το ΕΣΡ; Το να εκμεταλλεύεσαι ένα βασανισμένο άνθρωπο για να πουλήσεις διαφημίσεις ή επαναστατηλίκι, χωρίς να του δίνεις λογαρισμό, ή οποιονδήποτε έλεγχο πάνω στο τελικό προϊόν. Το να λες, σαν κράχτης κάποιου Βικτωριανού freak show, 'και τώρα, κυρίες και κύριοι, ένας άστεγος! Δείτε πόσο εξαθλιωμένος είναι!', όντως απαγορεύτηκε. 

Από την άλλη, το να απεικονίζεις και να σχολιάζεις την έκταση της φτώχειας σε μια συνοικία συνεχίζει να επιτρέπεται. Το να μεταφέρεις τις προσωπικές μαρτυρίες των εξαθλιωμένων συνεχίζει να επιτρέπεται. Το να κριτικάρεις την κυβερνητική πολιτική ως υπαίτιο των δεινών τους συνεχίζει να επιτρέπεται. 

Η 'εντολή της κυβέρνησης' την οποία επικαλούνται οι επαναστάτες-πουαρώ-κρεμλινολόγοι των πορτοκαλί blog είναι το υπό αριθμό πρωτοκόλλου 157/10.01.2013 έγγραφο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων που υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών. Εκεί, υποθέτω, γίνεται έκκληση για την προστασία όσων βρίσκονται σε κατάσταση εξαθλίωσης από τυχόν ανεπιθύμητη δημοσιότητα. Ομολογώ ότι δεν κατανοώ γιατί η ένσταση προήλθε από ένα κρατικό όργανο που σκοπό του έχει την προώθηση της ισότητας μεταξύ των φύλων. Εδώ και η ΓΓ Ισότητας μας τα χαλάει και το ΕΣΡ - αν είχαν αναρτήσει κάπου το κείμενο της επιστολής ή την είχαν επισυνάψει στην υπόδειξη θα είχαμε κάποια επιπλέον πληροφορία.

Να ξεκαθαρίσω ότι δεν είμαι σε καμμία περίπτωση πεπεισμένος για την πραγματική ανεξαρτησία ή αντικειμενικότητα του ΕΣΡ, το οποίο, όντως έχει αμαρτίες στο ιστορικό του. Από την άλλη καλό είναι όταν από τη μια αμφισβητούμε τους θεσμούς και από την άλλη μιλάμε για χούντα, να ξέρουμε για τι μιλάμε. Ειδάλλως είμαστε απλά τρολ.

Η όλη υπόθεση είναι, στην τελική, αστεία: άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται για την πραγματική είδηση και δεν έχουν διαβάσει ούτε την υπόδειξη του ΕΣΡ αλλά ούτε καν το πρωτότυπο κείμενο που αντέγραψαν, λένε ό,τι τους κατέβει γιατί ξέρουν ότι κανείς δεν πρόκειται να ελέγξει τα λεγόμενά τους - όλοι συμφωνούν ότι η απαγόρευση ακούγεται σαν κάτι που κάλλιστα θα μπορούσε να είχε κάνει η κακή κυβέρνηση και όλα τα υπόλοιπα τους είναι αδιάφορα. Η όλη λογική μου θυμίζει λίγο αυτό.

Εντούτοις, αξίζει να δούμε σε πόσα επίπεδα κάνουν λάθος οι Τρομακτικάριοι: γιατί αυτή η συζήτηση αποκαλύπτει εν μέρει και τι σόι μυαλά κουβαλάνε ορισμένοι και εκ δεξιών και εξ αριστερών. Ας πούμε λοιπόν ότι η είδηση ισχύει όπως μεταδόθηκε: απαγορεύτηκαν οι εικόνες από φτωχούς και άστεγους.

Βασική υπόθεση σε ολόκληρη αυτή τη φιλολογία είναι ότι η κυβέρνηση έβαλε το ΕΣΡ να απαγορεύσει τις απεικονίσεις της φτώχειας για να αποκρύψει την έκτασή της. Εντούτοις, τρία χρόνια μετά το μνημόνιο ίσως να είναι κάπως αργά για να το επιτύχει αυτό. Η μεγάλη αύξηση της φτώχειας έχει ήδη συντελεστεί και ο κόσμος το γνωρίζει από τις καθημερινές μετακινήσεις του, από ιστορίες που ακούει, από blogs, ακόμη κι από επίσημα στοιχεία. Κι όμως, με διορθώνει ο συνομιλητής: υπάρχουν παππούδες και γιαγιάδες που δεν κατεβαίνουν Κέντρο και μαθαίνουν γι αυτά τα πράγματα μόνο από τα ελεγχόμενα κανάλια. Αυτούς θέλουν να επηρεάσουν.

Αλήθεια; Γιατί; Αυτοί οι γηραλέοι τηλεθεατές - ψάρια είναι που φοβούνται οι κυβερνώντες ότι θα μπουκάρουν στη Βουλή και θα συντρίψουν τον καπιταλισμό; Τι ακριβώς προσπαθούν να αποφύγουν; Ίσως το θέμα είναι ψηφοθηρικό. Έλα όμως που εκλογές για άλλα τριάμιση χρόνια δεν θα έχουμε, κι ως τότε πραγματικά παίζει να έχει σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Γιατί μια τόσο ωμή (δήθεν) επέμβαση όταν δεν υπάρχει ανάγκη; Απλά δεν υπάρχει λόγος.

Το άλλο που άκουσα και εκ δεξιών και εξ αριστερών είναι: 'Ντάξει κανείς δεν θέλει να τον τραβάνε ενώ τρώει από τα σκουπίδια ή κοιμάται στο δρόμο, αλλά αυτό είναι ρε συ το πρόβλημα των άστεγων; Μην τυχόν τους τραβήξει η κάμερα χωρίς την άδειά τους λες κι είναι ο Justin Bieber; Δεν είναι η ίδια η εξαθλίωση το πρόβλημα, και καθήκον μας να την προβάλλουμε;'

Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι μπορεί π.χ. ο εξαρτημένος συμπολίτης μας να έχει μεγαλύτερες έγνοιες από το αν θα τον πάρουν από το καλό του προφίλ ενώ βαράει ένεση στο πέος του, αλλά την αξιολόγηση αυτή πρέπει να την κάνει ο ίδιος κι όχι κάποιος άλλος. Ειδάλλως καταλήγουμε σε αυτό.