Περί ταμείων και συντάξεων: από ένα απλό infographic στο κοινωνικό παρακράτος

Το γράφημα που ακολουθεί βασίζεται σε στοιχεία της Eurostat και απεικονίζει όλα τα έσοδα των Ελληνικών ασφαλιστκών ταμείων από το 2006 ως και το 2014.  Κάθε παραλληλόγραμο έχει εμβαδό ανάλογο με το ποσό των χρημάτων που απεικονίζει, ούτως ώστε να απεικονίζεται με απλό τρόπο πόσο εξαρτώνται τα ταμεία από κάθε πηγή εσόδων. Την ιδέα τη χρωστάω στον παλιό φίλο του ιστολογίου, τον @dalagiorgos.

Είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς πόσο μεγάλο ποσοστό των συντάξεων στην Ελλάδα χρηματοδοτείται από το δημόσιο είτε μέσω φόρων είτε απευθείας. Οι εισφορές και οι αποδόσεις των επενδύσεών τους αποδίδουν στα ταμεία μόλις το 42% των εσόδων τους - προ κρίσεως μάλιστα, το ίδιο ποσοστό κυμαινόταν στο 34% με 37%. Αν βασιζόμασταν σε αυτές μόνο, το κοινωνικό κράτος όπως το ξέρουμε θα έπαυε να υπάρχει.

Πόσα χρήματα μπαίνουν κάθε χρόνο στα ασφαλιστικά ταμεία και από πού; | Create infographics

Η απευθείας επιδότηση από τον προϋπολογισμό είναι γύρω στα 13δις το χρόνο - το 14-15% των συνολικών δαπανών του κράτους - και ως το 2014 παρέμενε αυξημένη (6%) σε σχέση με τη μέση αντίστοιχη των ετών 2006-8, καθώς στο μεταξύ οι εισφορές είχαν μειωθεί κατά 23%, τα έσοδα από φόρους υπέρ τρίτων κατά 74% και τα έσοδα από επενδύσεις κατά 81% - ενώ ταυτόχρονα οι συνολικές εισροές στα ταμεία μειώθηκαν κατά 18%.

Την παλεύουν τα ταμεία;

Εκ των πραγμάτων για να αναγκάζεται να τσοντάρει διαχρονικά το κράτος τα ταμεία δεν μπορεί να είναι και τόσο βιώσιμα. Εντούτοις διαβάζοντας περισσότερα περί συντάξεων τις τελευταίες μέρες βλέπω ότι η νέα κυβέρνηση έσπευσε να καταδικάσει τις αναλογιστικές μελέτες των παρελθόντων ετών για τα ασφαλιστικά ταμεία, με βασικό επιχείρημα το ότι δεν λαμβάνουν υπόψιν 'την περιουσία' των ταμείων. Πράγμα που ισχύει, υπό την έννοια ότι δεν κάνουν υποθέσεις για την αξιοποίησή της. Είναι επίσης εντελώς αδιάφορο, όπως θα εξηγήσω αμέσως.

Την περιουσία των ταμείων ως ένα βαθμό τη γνωρίζουμε - τα χρηματοοικονομικά στοιχεία του ενεργητικού τους (ρευστό, καταθέσεις, ομόλογα, μετοχές) μπορείτε να τα δείτε εδώ. Με αγοραία τιμή τα 21δις περίπου, αν πωλούνταν όλα μαζί δεν θα κάλυπταν τα έξοδα των ταμείων ούτε για εννέα μήνες. Για τα υπόλοιπα στοιχεία του ενεργητικού των ταμείων δεν είναι εύκολο να βρει κανείς υπολογισμούς, έχει ωστόσο γίνει μια πρώτη απογραφή για το ηλεκτρονικό σύστημα 'Εστία' ( και μπορείτε να τη δείτε εδώ. Δυστυχώς η απογραφή γίνεται με βάση αντικειμενικές αξίες - και ο όρος αυτός όπως ξέρουμε δεν έχει το νόημα που θα υπέθετε κανείς.

Δεδομένου πάντως ότι οι αντικειμενικές αξίες αναπροσαρμόστηκαν αμέσως πριν την απογραφή της Εστίας και ότι τον Ιούλιο του 2013 τα ακίνητα των ταμείων είχαν συνολική αντικειμενική αξία 1.4δις Ευρώ, στο σύνολό της η περιουσία των ταμείων μάλλον αξίζει λιγότερο από ένα έτος εξόδων τους. Ούτε είναι δυνατόν να αυξηθούν κατακόρυφα οι αποδόσεις επί αυτής της περιουσίας.

Από τα ακίνητα αυτά μόνο το 31% (σε όρους αντ. αξίας) εκμισθώνονταν σε τρίτους, και αυτά απέδιδαν ετησίως ενοίκια ίσα (κατά μέσο όρο) με το 3.3% της αντικειμενικής τους αξίας. Το ένα δέκατο δεν χρησιμοποιούντο, και τα υπόλοιπα (58%) τα χρησιμοποιούσαν για δική τους χρήση είτε τα ίδια τα ταμεία είτε το ευρύτερο δημόσιο. Τα έσοδα από εκμισθώσεις μετά βίας φτάνουν τα 20εκ, δηλαδή δεν ισοδυναμούν ούτε το ένα χιλιοστό από τα έξοδα των ταμείων.

Όσο για τα χρηματοοικονομικά στοιχεία του ενεργητικού, μια ματιά στα στοιχεία της Eurostat εδώ δείχνει ότι τα ταμεία έχουν στο ενεργητικό τους κατά τα τρία τέταρτα ομόλογα, ρευστό και καταθέσεις (που δεν αποδίδουν σχεδόν τίποτε), και αυτή η κατανομή είναι υποχρεωτική βάσει του νόμου. Από την άλλη σχεδόν το ένα έκτο του ενεργητικού των ταμείων είναι οφειλές τρίτων - που αν μη τι άλλο έχουν αρνητικές αποδόσεις.

Κοινωνικό παρακράτος

Μια από τις πρώτες (και πιο εύστοχες) αντιδράσεις που έλαβε το κείμενο αυτό όταν πρωτοδημοσιεύτηκε ήταν η εξής

θα μπορούσε κανεις να πει πως αυτή η αυξημένη επιδότηση στις συντάξεις εμπεριέχει τα (συνήθως ανύπαρκτα-ανεπαρκή) επιδόματα σίτισης, στέγασης, ανεργίας κλπ για α',β', ίσως και παραπάνω βαθμού συγγενείς (και φίλους ίσως) τα οποία αναθέτει προς διανομή στα σοφά γηρατειά της ευρυτερης οικογένειας - ένας ιδιαίτερος τρόπος στήριξης της οικογένειας.

Εννοείται αυτό είναι 100% αλήθεια. Οι συντάξεις στην Ελλάδα δεν είναι απλά συντάξεις - είναι ένας από τους πυλώνες του οικογενειακού εισοδήματος, το οποίο όπως εξηγώ εδώ είναι πολύ πio πιθανό να το διαχειρίζεται συλλογικά η οικογένεια (αντί το κάθε μέλος τα δικά του χρήματα ξεχωριστά) στην Ελλάδα από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ο λαός ζητούσε συντάξεις επί χρόνια, και οι πολιτικοί τις έδιναν, για να καλύψουν άλλα κενά του κοινωνικού κράτους, ουσιαστικά κάνοντας outsourcing του κράτους πρόνοιας στους συνταξιούχους pater familias. Το αποτέλεσμα αυτού του κοινωνικού παρακράτους φαίνονται ξεκάθαρα από το πώς εξελίχθη η ανισότητα στην Ελλάδα από το 80 και μετά, όπως εξηγώ εδώ. Λίγο οι συντεχνίες, λίγο το δημογραφικό, τελικά το ελληνικό κοινωνικό κράτος έφτασε να λειτουργεί (υπό την έννοια της άμβλυνσης της φτώχειας και των ανισοτήτων) μόνο για τους συνταξιούχους.




ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ