ΨΗΦΙΖΟΝΤΑΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ: ΜΕΡΟΣ 4ο: ΤΙ ΔΕΝ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕ

Αγαπητοί φίλοι, αντίπαλοι, φιλοπερίεργοι αναγνώστες, και τρολ.

Τις τελευταίες μέρες τις πέρασα ξεψαχνίζοντας τα προγράμματα των φιλελεύθερων κομμάτων για να αποφασίσω τι θα ψηφίσω. Τη γενικότερη λογική μου την παρουσίασα στο πρώτο μέρος αυτής της σειράς αναρτήσεων. Την αναλυτική μου μεθοδολογία στο δεύτερο. Τα αποτελέσματα και την ψήφο μου (εκτός απροόπτου) στο τρίτο. Τα νούμερα όμως, όσο κι αν μού αρέσουν, δεν λένε τίποτε από μόνα τους και οι παραπομπές που παραθέτω απαιτούν ώρες σύνθεσης. Στο τέταρτο μέρος της συνέχειας λοιπόν σας παρουσιάζω τί δεν μου άρεσε στα προγράμματα των φιλελεύθερων κομμάτων – όχι για να σας πείσω να απορρίψετε το ένα ή το άλλο (δεν απατώμαι ότι μπορεί κανείς να πειστεί έτσι εύκολα), ούτε βέβαια για να σας πείσω να τα απορρίψετε συλλήβδην.

Διαβάστε λοιπόν τα παρακάτω έχοντας υπόψιν ότι προτιμώ οποιοδήποτε από τα τρία (Δράση, ΔΗ.ΣΥ., ΔΗΜ.ΞΑΝ) στη χειρότερή του μέρα, από οποιοδήποτε άλλο κόμμα στην καλύτερή του.  

Αν κάποια σχόλια επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα κόμματα, σας παρακαλώ αν μπορείτε να μην τα εκλάβετε απλά ως μια ex post πειραγμένη πλάστιγγα για να δικαιολογήσω την ψήφο μου, ούτε βέβαια ως ένα τεστ φιλελεύθερης ορθοδοξίας – δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα κι αν υπάρχει δεν το κατέχω.

Κατά τα άλλα, διαφωνήστε (όπως και ελπίζω ότι θα πράξετε) ελεύθερα.

Ευρώπη και διεθνείς σχέσεις

Παρά το γεγονός ότι ενίοτε έχουν εξαιρετική επαφή με τις διεργασίες των Ευρωπαϊκών θεσμών και πάντοτε σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό, αρκετοί φιλελεύθεροι με απογοητεύουν κατά καιρούς στον τρόπο που βλέπουν την Ευρώπη. Η Ευρώπη τους στην χειρότερη περίπτωσή της είναι μια φεντεραλιστική υπερδύναμη εν τη γενέσει, μια ανεξάντλητη πηγή είτε χρημάτων είτε διεθνούς επιρροής είτε χρηστής διαχείρησης. Στην πράξη η Ευρώπη (και για να είμαστε ειλικρινείς, εννοούμε τους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς, οι οποίοι δεν ταυτίζονται με την Ευρώπη, όπως το κράτος δεν ταυτίζεται με την κοινωνία) είναι ένας χρεωκοπημένος και αδιαφανής οχετός γραφειοκρατίας, σπατάλης και διαφθοράς, απλά για την ώρα τυχαίνει να είναι κάπως καλύτερος και με μεγαλύτερη ρευστότητα από το δικό μας. Το δε δημόσιο είναι δημόσιο και ο κεντρικός προγραμματισμός είναι εξίσου άχρηστος είτε βρίσκονται στις Βρυξέλλες είτε βρίσκονται στην Αθήνα. Η διαφορά είναι ότι η δυνατότητα δημοκρατικού ελέγχου και καταλογισμού μειώνεται δραστικά όσο πιο πολύ συγκεντρώνονται τέτοιες λειτουργίες σε ένα μακρυνό διαχειριστικό κέντρο – τουλάχιστον στα συλλαλητήρια Αθήνας και Θεσσαλονίκης πας με ένα λεωφορείο.  Στο Berlaymont δεν είναι το ίδιο εύκολο να πας για να φωνάξεις.  

Ο φεντεραλισμός (ολοκλήρωση, για τους οπαδούς του) μπορεί τελικά να αποδειχθεί σύμφωνος με τη βούληση του Ελληνικού και των άλλων Ευρωπαϊκών λαών, και αυτό μπορεί εύκολα να διαγνωστεί. Αν είναι έτσι, τι να πω. Δεν μού πέφτει λόγος. Αλλά παραείναι σημαντικό το ζήτημα για να θεωρούμε την απάντηση αυτονόητη και δεδομένη – όσοι αγνοούν το λαϊκό αίσθημα και τις συμπεριφορικές δυσκολίες που ενέχει το εγχείρημα απλά βάζουν βούτυρο στο ψωμί των πάρα πολλών αντιπάλων τους που ταυτίζουν την Ευρώπη με τον αυταρχισμό.

Πολλοί φιλελεύθεροι εντός και εκτός των κομμάτων που προανέφερα δεν βλέπουν μόνο την Ευρώπη ως υπερδύναμη, αλλά και την Ελλάδα εντός αυτής ως περιφερειακή στρατιωτική δύναμη. Κι αυτό παρά μια εξωτερική πολιτική που κατά τα άλλα είναι σοβαρή, εξωστρεφής και μας οδηγεί σε πολύπλευρα ανοίγματα χωρίς ιδιαίτερες προκαταλήψεις και μονομερείς δεσμεύσεις. 

Δεν μας αρκούν οι αμυντικές δαπάνες που δεν μπορούμε να αντέξουμε, χρειαζόμαστε –μια χρεωκοπημένη χώρα!- και δυνατότητες προβολής ισχύος, για να είμαστε ‘παίκτες’ και να μπορούμε να δημοπρατούμε τη συνεισφορά μας έναντι γεωπολιτικών υποχωρήσεων. Θα χρειαστεί βασικά να συνεχίσουμε να ξοδεύουμε απίστευτα ποσά για να έχουμε μάρκες να βάλουμε στο ταμπλώ του Risk.

Ξέρω ξέρω, θα είναι έξυπνος και ευέλικτος ο στρατός μόλις αντικαταστήσουμε τσάμπα όλο το πανάκριβο οπλοστάσιό μας και άμα πάρουμε την Καμτσάτκα δεν μας κουνιέται κανείς. Στην πράξη όμως σπάνια γίνεται προγραμματική εισήγηση να σταματήσει ο στρατός να είναι δέσμιος της οικονομίας του κοτομπέικον και φροντιστήριο διαφθοράς, ούτε εξηγείται τι ακριβώς θα αλλάξει στις δαπάνες μας ή στις μεθόδους μας. Κρατικά μυστικά φαντάζομαι όλα. Προσωπικά με κουράζει αυτό το ζήτημα. Αυτό που θα αναγκαστούμε να πάρουμε κάποτε απόφαση εκ των πραγμάτων, ας το πάρουμε τώρα. Ασφαλείς θα είμαστε όταν οι γείτονες δεν θα μπορούν να μας κάνουν ντου ή να ψυχράνουν τις σχέσεις τους μαζί μας για να μην καταστρέψουν τις οικονομίες τους. Μην ξεχνάτε, και οι Ελβετοί και οι Σουηδοί και οι Πορτογάλοι που έχουν την πολυτέλεια που δήθεν δεν έχουμε εμείς να ζουν ειρηνικά με τους γείτονές τους κάποτε υπήρξαν ετοιμοπόλεμοι λαοί περιτριγυρισμένοι από εχθρούς εντός και εκτός της επικρατείας τους. Έμαθαν όμως, πότε με το καλό και πότε (συνήθως) με το άγριο, έναν πιο ευφυή τρόπο για να εδραιώσουν την όποια ισχύ τους από την αποζήτηση της υπεροπλίας.  Όσο προσπαθούμε να λύσουμε το πρόβλημα της κακής γειτνίασης με σκιάχτρα και υποσχέσεις εγγυημένης αμοιβαίας καταστροφής, τόσο θα πληρώνουμε τη βλακεία μας σε χρήμα και ενίοτε αίμα.

Δημοσιονομική πειθαρχία

Από την άλλη, ας μην κακίζουμε τους φεντεραλιστές και τόσο: υπάρχουν τετελεσμένα πλέον, όπως π.χ. στα θέματα δημοσιονομικής πειθαρχίας, με τα οποία δεν μπορούμε παρά να συμμορφωθούμε. Κάθε άλλη επιλογή χάθηκε όταν τελείωσαν τα λεφτά. Αλλά το ζητούμενο, ειδικά στο θέμα της δημοσιονομικής πειθαρχίας, είναι να πάψουμε να επικαλούμαστε την Ευρώπη για να κάνουμε το αυτονόητο: να ζητούμε να μην μας κλέβει το κράτος και να μη φεσώνει τα εγγόνια μας. Εκεί και η Δράση κάνει λάθος, τουλάχιστον στη διατύπωση – οι δεσμεύσεις προς την Ευρώπη δεν είναι ο βασικός λόγος για να συμμορφωθούμε. Ο βασικός λόγος είναι ότι αυτό είναι μέρος του καθήκοντος των κυβερνώντων απέναντι στο λαό.

Εξάλλου μολονότι καλώς όλα τα φιλελεύθερα κόμματα ζητούν συνταγματική ρύθμιση περί ελλειμμάτων, ξεχνούν ότι όλα τα ελλείμματα της προηγούμενης δεκαετίας ψηφίστηκαν σε επίπεδα 2-3% ώστε να συμμορφούνται με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Μόνο μετά από δύο χρόνια μαθαίναμε για το καθένα ότι ήταν τελικά υπερ-διπλάσιο του προγραμματισμένου. Οι συνταγματικές ρυθμίσεις από μόνες τους δεν μας προφυλάσσουν από την ανειλικρίνεια και τις λογιστικές αλχημείες – περιορίζουν μόνο τα ελλείμματα που μπορούμε να ‘γράψουμε’ προκαταβολικά, καθιστώντας αντισυνταγματικό κάθε αποκλίνοντα προϋπολογισμό. Χρειάζεται και πολιτική για τον έγκαιρο έλεγχο, τη μεγιστοποίηση της δημοσιότητας και την αξιοπιστία των αριθμών – η οποία ακόμη και τώρα αμφισβητείται, όχι πάντα καλόβουλα βέβαια. Δεν βρήκα κάτι τέτοιο στα προγράμματα των κομμάτων αν και η δημοσίευση των προμηθειών που εξαγγέλλονται ορισμένα είναι σημαντικό μέρος αυτής της προσπάθειας. 

.

Ένα συγγενές πρόβλημα είναι η απουσία κοστολογημένων προτάσεων. Τα φιλελεύθερα κόμματα έχουν το πλεονέκτημα της τεχνοκρατικής αντίληψης των πραγμάτων, και εντούτοις έχουν λιγότερες κοστολογημένες προτάσεις απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, είτε πρόκειται για περικοπές είτε για δαπάνες. Νέες υπηρεσίες, νέα υπουργεία, νέες παροχές και φοροαπαλλαγές και ελάχιστες προσπάθειες να υπολογιστεί το κόστος τους για τα δημόσια ταμεία, ή να αποδειχθεί η βιωσιμότητά τους. Αν απωλέσουμε το πλεονέκτημα της οικονομικής υπευθυνότητας, δεν ξέρω τι μας απομένει στα μάτια των μη φιλελεύθερων ψηφοφόρων. Με απογοητεύει και το γεγονός ότι αντί να ξεκατινιαζόμαστε για τέτοια θέματα όπως θα έπρεπε, ξεκατινιαζόμαστε για το αν θέλουμε τη Ντόρα ή το Μάνο για Πάπα του Φιλελευθερισμού, λες και μας χρειάζεται κάτι τέτοιο. 

Τρομάζω ειδικά στο θέμα του ασφαλιστικού όπου μαζικά εισηγούμαστε την κατάργηση των εισφορών χωρίς ίχνος αναφοράς σε μια ρημάδα αναλογιστική μελέτη. Κατανοώ ότι το όποιο ελάχιστο εισόδημα πρέπει να χρηματοδοτείται από φόρους (είναι μια απλή μεταβίβαση πλούτου από τους νέους, τυχερούς, εύπορους και εύρωστους προς τους γέρους, άτυχους, φτωχούς και άρρωστους). Δεν κατανοώ γιατί πρέπει να καταργηθούν όμως οι εργοδοτικές ή και όλες οι εισφορές. Ο εργοδότης έχει κέρδος από την ασφάλιση και θα υπήρχε αποτυχία της αγοράς αν δεν επωμιζόταν μέρος της ευθύνης. Ο φορολογούμενος πάσχει από μυωπία σε θέματα μακροχρόνιας αποταμίευσης και πρέπει να έχει κίνητρο να βάλει στην άκρη ένα minimum. Από την άλλη στη μεταβατική περίοδο μεταξύ εξάλειψης των εισφορών και ανάκαμψης της ιδιωτικής αποταμίευσης θα δημιουργηθεί μια καμπούρα στα ελλείμματα των ταμείων ανάλογη με αυτή ενός baby boom. Αναλογιστές υπάρχουν. Λεφτά όχι.

Αναπτυξιακή πολιτική

Με ανησυχεί κάπως το ότι κάποιοι περιμένουν ένα σημαντικό μέρος της ανάπτυξης της χώρας να έρθει από Ευρωπαϊκά πακέτα, μεταξύ των οποίων και ένα πακέτο 30δις το οποίο δεν υπάρχει ακόμη (παρά μόνο ως πρόταση ενός κόμματος του Ευρωκοινοβουλίου). Επίσης, λίγο JEREMIE, λίγο JESSICA και τ’ αγόρι μου. Δεν είναι βέβαια λάθος το να αξιοποιούμε όσο καλύτερα γίνεται ό,τι ήδη υπάρχει και δεν πρόκειται να σταματήσει να υπάρχει. Το πρόβλημα είναι ότι τίποτε από όλα αυτά τα εργαλεία, στο σχεδιασμό του, δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία της Ελληνικής κυβέρνησης και ως επιδοτούμενο μέρος είναι μάλλον απίθανο να προσαρμόσουμε όλους αυτούς τους θεσμούς στα μέτρα μας. Εξάλλου περιμένουν στη σειρά ένα κάρο άλλες χώρες στις οποίες αυτά τα λεφτά, από την προοπτική των Βρυξελλών, θα πιάσουν τόπο περισσότερο. Δεν είμαστε πλέον η αιχμή του δόρατος της Ευρωπαϊκής μεγέθυνσης, αν ήμασταν ποτέ κάτι τέτοιο. Σκεφτείτε απλά ότι η Πολωνία είναι μια Γερμανία με φτηνά εργατικά και έχει αρχίσει να δέχεται μετανάστες από την τελευταία, και θα πιάσετε το νόημα.

Η Δράση με απογοητεύει κι αυτή, όχι γιατί είναι λανθασμένα τα σχέδιά τους περί ‘σοκ εμπιστοσύνης’ αλλά επειδή περιμένουν αυτά να ευωδοθούν σχετικά σύντομα – αρκετά σύντομα ώστε να αναστρέψουν την κρίση κατά σημαντικό βαθμό. Στην πραγματικότητα η εμπιστοσύνη στη χώρα μας (και εκ των έσω και εκ των έξω) θα αργήσει να επανέλθει ανεξαρτήτως μεταρρυθμίσεων και στο μεταξύ ο χρόνος και τα ελλείμματα θα κυλούν. Δεν χρειάζεται να αλλάξει το πρόγραμμα, αλλά όσο πιο εγκρατείς είναι στις υποσχέσεις τους, τόσο λιγότερο θα απαξιωθούν στην πορεία. Και εδώ χρειάζεται πολλή εγκράτεια. Κακά τα ψέμματα, όπως περίπου λένε και στη ΔΗΜ.ΞΑΝ., έχουμε να επιλέξουμε δύο δρόμους: τον δύσκολο και τον ολέθριο. Σε πέντε χρόνια από τώρα η Ελλάδα θα είναι φτωχότερη σε πραγματικούς όρους απ’ ό,τι το 2010, ό,τι και να γίνει. Ας το ρίξουμε αυτό στο τραπέζι να τελειώνουμε.

Με αναγουλιάζουν οι αναφορές πανταχώθεν σε ‘ατμομηχανές’ της Ελληνικής οικονομίας, απ’ όπου κι αν προέρχονται – όλες οι ‘ατμομηχανές’ χρειάζονται το υπουργείο τους, τα κονδύλιά τους, τις φοροαπαλλαγές τους, τις σχολές τους, το μακροχρόνιο στρατηγικό υπερ-σχεδιασμό τους – ορισμένα από αυτά πράγματα που αποδεδειγμένα οδηγούν σε κατασπατάληση πόρων, χρόνια υστέρηση και στρεβλώσεις. Τα περί ατμομηχανής είναι η αγαπημένη ατάκα του κορπορατιστή (μετά ίσως από το να αραδιάζει τα ποσοστά του ΑΕΠ που συνεισφέρει κάθε κλάδος).

Εδώ πρέπει να αναγνωρίσω μια σημαντική συνεισφορά του Γ. Φαρμάκη που μακάρι να την υιοθετήσει το κόμμα του. Του ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη αν παραποιώ τα λεγόμενά του. 

Πρέπει να έχουμε πολιτική που δεν υποθέτει ότι ξέρουμε ποιά προϊόντα και ποιοί κλάδοι θα ενσωματώσουν καλύτερα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας, και ότι δεν μπορούμε να το μάθουμε εκ των προτέρων. Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας είναι ενδογενή και είναι βέβαιο ότι θα μας εκπλήξουν αν τα αφήσουμε. Το 1920 κανείς δεν θα προέβλεπε ο τουρισμός να γίνει σημαντική πηγή πλούτου για την Ελλάδα. Τώρα είναι αυτονόητο. Αύριο μπορεί να είναι μια μακρινή ανάμνηση, καθώς οι ανερχόμενες μεσαίες τάξεις Ινδίας και Κίνας (οι μόνοι που θα έχουν λεφτά για πέταμα σε 30 χρόνια) έχουν έναν ολόκληρο –πανέμορφο- κόσμο στα πόδια τους να ταξιδέψουν, με ιστορία, πολιτισμό και φυσική ομορφιά εφάμιλλη πολλές φορές των δικών μας. Σήμερα η παγκόσμια ναυτιλία είναι βεβαίως πηγή πλούτου για τη χώρα. Αύριο οι μεταφορές μπορεί να γίνονται αλλιώς. Οι 3D εκτυπωτές  που ακούμε τελευταία ίσως σε 20 χρόνια να μπορούν να ‘στείλουν’ ό,τιδήποτε από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη προς εκτύπωση με την ταχύτητα του φωτός και σχεδόν μηδενικό κόστος – όσο εμείς θα θρηνούμε την απώλεια της ναυτιλίας.  Όλα αυτά μπορεί να συμβούν, μπορεί και όχι. Τα Μεγάλα Σχέδια και οι ατμομηχανές τους όμως μάς εγκλωβίζουν όλο και περισσότερο στο παρελθόν, όσο λιγότερο προβλέψιμο γίνεται το μέλλον. Και νομίζω έχουμε καταλάβει πλέον όλοι ότι το μέλλον δεν είναι προβλέψιμο.

Ειδική μνεία πρέπει να κάνω στις προτάσεις ορισμένων κομμάτων για τη γεωργία. Καλώς να δημιουργηθούν (όπως προτείνουν) τράπεζες γενετικού υλικού και να αποδεσμευτούν οι δυνάμεις της γεωργίας – ας πάρει τη θέση της επιτέλους στην παραγωγή της χώρας ως πλεονασματικός και όχι επιδοτούμενος κλάδος και ας γίνει ένα επάγγελμα το ίδιο επιθυμητό και σεβαστό με οποιοδήποτε άλλο - αλλά το να ποντάρουμε στην πρωτογενή παραγωγή ως κινητήρια δύναμη της οικονομίας δεν είναι τόσο απλό πράγμα. Όσο αναπτύσσεται μια χώρα τόσο πιο πολύ εξαρτώνται οι εξαγωγές της από πολύ περίπλοκα προϊόντα (δείτε μια εξαιρετική ανάλυση εδώ). Μια πείσμων επένδυση στη γεωργία ως κινητήρια δύναμη ισοδυναμεί με μια εξίσου πείσμονα και απέλπιδα επιμονή στις επιδοτήσεις και τον προστατευτισμό. Παρατηρώ δε ότι κανένα φιλελεύθερο κόμμα (ούτε η Δράση) δεν καταδικάζει επαρκώς την ΚΑΠ παρά τις αποδεδειγμένες στρεβλώσεις που έχει προκαλέσει στην αγροτική παραγωγή της Ευρώπης και της Ελλάδας, παρά το γεγονός ότι μας αναγκάζει σε βλακώδεις πολιτικές όπως το να επιδοτούμε ταυτόχρονα την παραγωγή καπνών και την καταπολέμηση του καπνίσματος και παρά το γεγονός ότι παίζει να σκοτώνει περισσότερους Αφρικανούς απ’ ό,τι η ελονοσία (υπερβάλλω, αλλά δείτε το σύνδεσμο).

Το κράτος-τραπεζίτης

Με απογοήτευσε η σιωπή ή κατά περίπτωση παρέμβαση των φιλελεύθερων κομμάτων στο θέμα της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών – τόσω των ΔΗ.ΣΥ και ΔΗΜ.ΞΑΝ αλλά περισσότερο ίσως της Δράσης, μέσω της πολυδιαφημισμένης διαμάχης του Σ. Μάνου με τον Γ. Βαρουφάκη (περισσότερα γράφω εδώ). Ο φορολογούμενος (Έλληνας, Ευρωπαίος, το ίδιο δεν πρέπει να είναι για όσους επιδιώκουν πάσει θυσία την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση;) πρέπει να στηρίξει όπως-όπως τις τράπεζες και, για όσα κόμματα επιδιώκουν τη ρύθμιση ιδιωτικών χρεών, πρέπει να φάει και τη χασούρα από όσα δάνεια χαριστούν. Δεν λέω ότι οι τράπεζες δεν πρέπει να ρυθμίσουν κατά περίπτωση τα χρέη όσων αποδεδειγμένα δεν μπορούν να πληρώσουν, με σκοπό τη μεγιστοποίηση της ρεαλιστικής παρούσας αξίας των χρεών, αλλά τη χασούρα δεν πρέπει να τη φάει ο φορολογούμενος (ο ίδιος που δεν μπορεί να αποπληρώσει τα χρέη του), ούτε να δημιουργηθεί προηγούμενο για ρυθμίσεις χρεών επ’ αόριστον στο μέλλον. Το κράτος είναι τραπεζίτης όταν εκθέτει το φορολογούμενο σε πιστωτικό κίνδυνο. Αν φροντίζει να τον επιδεινώνει είναι ακόμη χειρότερος, αλλά και τα δύο είναι απαράδεκτα.

Ίσως πιστεύουν κάποιοι ότι εναντιούμενοι στην κρατικοποίηση των τραπεζών κάνουν κάτι καλό. Αλλά χωρίς την προστασία του φορολογούμενου από τον πιστωτικό τους κίνδυνο και την αλλαγή της μετοχικής σύνθεσής τους, δεν θα επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Ελληνικότητα και μετανάστευση

Δύο στα τρία κόμματα με απογοήτευσαν σε αυτά τα θέματα. Το ξέρω ότι η ΧΑ ανεβαίνει στις δημοσκοπήσεις και ότι πρέπει να δοθούν απαντήσεις στα ερωτήματα που ωθούν κόσμο προς τις τάξεις της, αλλά οι ψηφοφόροι που ως τώρα ψήφιζαν ΠαΣοΚ-ΝΔ και το γυρίζουν στη ΧΑ δεν είναι ένα γκρουπ που αξίζει να το κυνηγά κανείς με πάθος. Αύριο θα πάνε αλλού, σε όποιον τους τάξει κάτι παραπάνω στο καινούργιο αντικείμενο που τους απασχολεί. Το δε προεκλογικό υλικό ενός κόμματος εξέθεσε το θέμα άκομψα και υπάρχουν ψήγματα αυτής της προσέγγισης και σε άλλα μέρη του προγράμματός του (π.χ. στο θέμα της επιδότησης ‘ανεπιθύμητων’ εργασιών για να μην τις παίρνουν δήθεν λαθρομετανάστες).  Και όλα αυτά παρά τη σωστή πεποίθηση ότι χρειάζεται ‘σχέδιο και όχι κατάρες’ κατά της λαθρομετανάστευσης. Εμένα αυτό μού κάνει τουλάχιστον σε ξόρκι ή ένα μικρό αμπόδεμα τουλάχιστον.

Άλλοτε δε εισάγεται το θέμα της ελληνικότητας κι εκεί που δεν ταιριάζει καθόλου. Στις κατά τα άλλα φοβερά αξιόλογες θέσεις ενός από τα τρία κόμματα περί παιδείας και ασφαλιστικού, π.χ. βρίσκει κανείς καταπληκτικές ατάκες όπως:  ‘Είναι προφανές ότι αποτελούν πρόκληση οι συντάξεις σε νεαρές χήρες (συνήθως αλλοδαπές)’ και ακόμη και ‘Ποιος θα προστατεύσει τις νέες γενιές από τη λαίλαπα [sic!] των greeklish;’. Αλλού πέρα από τα εύλογα περί αξίωσης σεβασμού στο διεθνές δίκαιο και όσα αυτό εξασφαλίζει για την Ελλάδα, ζητούν επιδότηση της ελληνικότητας των νησιών ‘εκεί όπου δεν συμφέρει τον ιδιώτη εφοπλιστή να το κάνει’ ή μιλούν για ‘μουσουλμανικό τόξο’ που προφανώς μας επιβουλεύεται. Άλλο κόμμα από την άλλη σκοπεύει να επιδοτεί ‘ανεπιθύμητες’ δουλειές που παίρνουν οι μετανάστες, προφανώς με την προϋπόθεση ότι θα τις πάρουν  Έλληνες.

Θα μού απαντήσουν ίσως ορισμένοι, όπως και έχουν κάνει, ότι ως ανυπότακτος εξωτερικού είμαι λιγότερο Έλληνας ή δεν έχω δικαίωμα να ψηφίζω ή να εκφέρω γνώμη για τα του τόπου μου, στον οποίο θέλω κάποτε να γυρίσω, κι ας ευαγγελίζονται ως Ελληνικότητα το ‘βλέμμα του Οδυσσέα’ και ίσως άλλες ταινίες με το Βέγγο. Ας είναι. Ας προσποιηθούν ότι τους ρωτά ένας Έλληνας όπως τον θέλουν, με σφραγίδα στο μπούτι σαν το εγγυημένα ντόπιο σφαχτάρι, κι ας απαντήσουν ανάλογα.

Το πρόβλημα με τους μετανάστες, το οποίο ψιλο-αγνοεί και η Δράση μεταξύ μας, είναι ότι αν ξέραμε ανά πάσα στιγμή πού είναι αυτοί οι κακομοιραίοι θα τους είχαμε ήδη και μετρήσει και απελάσει – με τεράστιο εννοείται κόστος, αλλά χαλάλι. Αλλά όταν κάνεις τους ανθρώπους παράνομους λογικό είναι να γίνονται και αόρατοι. 

Λέτε πραγματικά να κάτσουν να τους κάνουμε απογραφή ή να απαντήσουν στη Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της ELSTAT; Θα τους βρούμε άραγε μέσω google earth ψάχνοντας ένα ένα τα μελανά σημεία μπας και είναι μπούρκες; Επίσης με ξενίζει το γεγονός ότι ως φιλελεύθεροι φροντίζουμε με τόσο ενθουσιασμό ώστε το Ελληνικό κράτος να στερεί σε συνανθρώπους μας το δικαίωμα στο βιοπορισμό. Ακόμη και μια πολιτική μαζικών απελάσεων μπορεί να συμβιβαστεί με ένα απεριόριστο δικαίωμα στο βιοπορισμό – επιστημονική φαντασία θα μου πείτε. Ας είναι. Δεν είμαι υποψήφιος, λέω και μια μαλακία πού και πού, πείτε το έτσι.

Πελατειακές σχέσεις

Φοβάμαι κοιτώντας το πρόγραμμά τους ότι κάποια κόμματα δεν έχουν ατελείωτες αντοχές απέναντι σε ομάδες πίεσης. Μια επιτροπή εκλογικού αγώνα με 62 μέλη, π.χ. ουρλιάζει ‘όλοι οι καλοί χωράνε’. Ίσως έτσι να γίνεται και αλλού και να μού διέφυγε. Αυτό βέβαια είναι ένα μικρό και χαζό παράδειγμα. Αλλά τι γίνεται στις προγραμματικές δηλώσεις των κομμάτων; Γυναίκες και μανάδες εδώ, σώματα ασφαλείας εκεί, δάσκαλοι, απόστρατοι, αγρότες, για όλους υπάρχουν μη κοστολογημένες παραχωρήσεις, μέχρι και τα κλασικά χαμηλότοκα δάνεια που σε τόσο καλό μας βγήκαν στο παρελθόν. Η ΔΗ.ΣΥ. συγκεκριμένα μού δίνει την εντύπωση ότι είναι άλλο κόμμα στο twitter και στην Αθήνα, και άλλο κόμμα π.χ. στα Χανιά. Οι τοπικιστικές κορώνες που ακούγονται (απουσία της Ντόρας, και ίσως ερήμην της, για να είμαστε δίκαιοι) εκτός Αθηνών με ανησυχούν, για παράδειγμα εδώ:

Ακολούθησε ο χαιρετισμός του προέδρου του Κεντρικού Συντονιστικού Γραφείου [...]Μανώλη Κελαϊδή, ο οποίος [...]επεσήμανε ότι πρέπει όλοι οι Χανιώτες να παλέψουν ώστε ο τόπος να αποκτήσει ξανά στη νέα Βουλή το δικό του αρχηγό, υπενθυμίζοντας πόσο ευεργετική ήταν για όλους τους Χανιώτες, ανεξάρτητα από κομματικές πεποιθήσεις η παρουσία του Κώστα Μητσοτάκη.

Βέβαια υπάρχουν και εκτός ΔΗ.ΣΥ. πολλές τοπικιστικές κορώνες. Προς Θεού, δεν μιλώ για την αυτονόμηση της τοπικής αυτοδιοίκησης με ίδιους πόρους, που πάνω-κάτω και καλώς πρεσβεύουν όλα τα φιλελεύθερα κόμματα. Μιλώ, για να δώσω ένα μόνο παράδειγμα, για την αέναη επιδότηση των νησιών που αποτελεί απλά σύμπτωμα της ανικανότητάς μας να αξιοποιήσουμε τους γείτονές μας ως εμπορικούς εταίρους και επενδυτές. Προδοσία, θα μου πείτε, να δώσουμε το Αιγαίο στους Τούρκους και τους Βούλγαρους. Όπως προτιμάτε – απλά να θυμάστε ότι για πολλούς συμπατριώτες μας είναι εξίσου μεγάλη προδοσία η ελεύθερη μετακίνηση κεφαλαίου και προϊόντων μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας που θεωρείται (και καλώς!) αδιαπραγμάτευτη στους φιλελεύθερους κύκλους. Μεταξύ μας, καμμία από τις δύο δεν αποτελεί προδοσία. Και μην ξεχνάτε ότι η αέναη επιδότηση εγγυάται την αέναη υστέρηση και όχι την ανάπτυξη. Ειδάλλως αφήστε κατά μέρος τη ρητορία περί φιλελευθερισμού και επιδοτείστε κάθε ‘αδικημένο’, ‘ευπαθή’ και ‘νευραλγικό’ σε αυτό τον κόσμο μέχρι να λουστούμε στα Ευρώπουλα όπως τον παλιό καλό καιρό. 

Οι Ηγέτες

Να ένα βασανισμένο ερώτημα: η ΔΗΜ.ΞΑΝ δεν είναι ιδιαίτερα προσωποπαγής. Δεν μου φαίνεται να είναι, για την ώρα τουλάχιστον. Είναι από την άλλη η ΔΗ.ΣΥ κάτι παραπάνω από το κόμμα της Ντόρας ή η Δράση κάτι παραπάνω από το κόμμα του Μάνου; Καλό θα ήταν να πείσουν το ευρύ κοινό, και για την ώρα δυσκολεύονται. Μια καλή πρώτη κίνηση θα ήταν να μας πούν οι αρχηγοί και οι υποψήφιοι βουλευτές με ποιό τρόπο θα λειτουργήσουν αν βρεθούν υποστηρικτές μιας κυβέρνησης συνασπισμού με ΝΔ και ΠαΣοΚ επικεφαλής – το πιο πιθανό σενάριο. Ποιές είναι οι κόκκινες γραμμές τους, τι θα ζητήσουν για τον εαυτό τους οι ηγέτες τους, και σε ποιά θέματα και ποιό βαθμό θα επιβάλλουν (ή θα δεχθούν) κομματική ή υπερ-κομματική πειθαρχία.

Προφανώς υπάρχουν σοβαροί υποψήφιοι που δεν έχουν ανάγκη την ευλογία κανενός ηγέτη – έχω και παλαιότερα, π.χ. δηλώσει την απεριόριστη εκτίμησή μου για το Γρηγόρη Φαρμάκη και φαντάζομαι υπάρχουν κι αρκετοί άλλοι Φαρμάκηδες στα ψηφοδέλτιά της ΔΗ.ΣΥ. Στη Δράση επίσης  γνωρίζω προσωπικά τους Γιάννη Μαρμάρα και Κωστή Λυμπουρίδη και μην ξεχνάμε υπάρχει και ολόκληρη η Φιλελεύθερη Συμμαχία η οποία υπήρχε πολύ καιρό πριν τη σύμπραξη με τη Δράση. Στη ΔΗΜ.ΞΑΝ. δεν έχω φίλους αν και δύο τουλάχιστον προσωπικοί φίλοι μού έχουν προτείνει να την ψηφίσω για τον μη παλαιοκομματικό χαρακτήρα της.

Παράλληλα ακούω από κάποιους ότι η Ντόρα ως σαρξ εκ της σαρκός του δικομματισμού της μεταπολίτευσης είναι ακατάλληλη για το ανώτατο αξίωμα. Ακούω επίσης ότι ο Σ. Μάνος παραείναι μεγάλος σε ηλικία για να πάρει στους όμως του τις ελπίδες της χώρας. Ε, και; Τι διαφορά έχει το να γλείφεις την καμπούρα του δικού σου Ηγέτη όπως οι χανούμισες στους 300 (credit Mikeuis), από το να αποκηρύσσεις την καμπούρα του Ηγέτη κάποιας άλλης παράταξης; Αφ’ ενός είναι αστείο δεδομένων των ποσοστών που βγάζουν τα φιλελεύθερα κόμματα στις δημοσκοπήσεις και των ελάχιστων πιθανοτήτων να αποκτήσουμε ποτέ φιλελεύθερο πρωθυπουργό (δείτε και εδώ), αλλά και αντίθετο προς την καλώς νοούμενη λειτουργία του πολιτεύματος, το να κοροϊδευόμαστε ότι ψηφίζουμε πρωθυπουργό, ή ότι η προσωπική αρετή και εποπτεία ενός ανθρώπου μπορεί να ορίσει τις μοίρες του τόπου. Αυτές οι ενστάσεις είναι ο επιθανάτιος ρόγχος της προσωπολατρείας της μεταπολίτευσης, ο τελευταίος αναστεναγμός της νοσταλγίας για τον Ανδρέα, το μεγάλο εραστή που πήρε την πολιτική παρθενιά της προηγούμενης γενιάς. Ας διαλυθούν όπως σβήνουν οι στεναγμοί στον αέρα (ατσά! Είμαι ποιητής μαδαφάκας!). Μιλήστε μου για τα προγράμματά σας και τις δεξιότητες που έχετε μαζέψει στα κόμματά σας, ειδάλλως ας αλλάξουμε θέμα.

Επίλογος

Είναι τέσσερις το πρωι στο Λονδίνο. Αύριο θα εμφανιστούν ίσως παλιοί φίλοι με πολλά RT άρθρων μου στο ενεργητικό τους να μού πουν πόσο λάθος κάνω σχεδόν στα πάντα, ή να μού πουν (όπως συνέβη σήμερα) να πάω φαντάρος και μετά να μιλήσω, γιατί κακώς έχω δικαίωμα ψήφου. Τους κατανοώ. Αλλά ας μην ξεχνάμε, τα κόμματα δεν είναι φτερωτά άρματα ούτε Οκταπλά Μονοπάτια προς τη Φώτιση  – είναι σκουριασμένα και κακομονταρισμένα εργαλεία, απλά τυχαίνει να είναι τα μόνα που μας βρίσκονται. Οι όποιοι φιλελεύθεροι βουλευτές προκύψουν από τις εκλογές, είτε φαντάζονται τους εαυτούς τους ως Ηγέτες, είτε ως στρατιώτες, πρέπει να ξέρουν ότι η στήριξή μας κρέμεται πάντα από μια κλωστή και να ανησυχούν πιο πολύ για εμάς απ’ ό,τι για τους αντιπάλους τους. Μόνο η συνεχής κριτική το επιτυγχάνει αυτό. Εξάλλου η πιο καλή διαφήμιση για ένα κόμμα, στους καιρούς που ζούμε, όταν όλοι λοιδωρούν τους μη ομοϊδεάτες τους ως πρόβατα, προδότες ή πράκτορες, είναι ο προσεταιρισμός συνειδητών ψηφοφόρων.

Ακολουθεί το πέμπτο και τελευταίο μέρος αυτής της σειράς: Τι μου άρεσε.

ΨΗΦΙΖΟΝΤΑΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ, ΜΕΡΟΣ 3ο: ΤΙ ΘΑ ΨΗΦΙΣΩ

Όπως υποσχέθηκα στους αναγνώστες μου, σας αποκαλύπτω σήμερα την πρόθεση ψήφου μου.

Μην φοβάστε, δεν θα ακολουθήσει κάποιο λογύδριο για το πόσο με εκφράζει το κόμμα που επέλεξα. Η ψήφος μου προκύπτει από μια σε βάθος ανάγνωση των προγραμμάτων και των δηλώσεων των φιλελεύθερων κομμάτων και δεν μου δίνει καμμία συναισθηματική ικανοποίηση, απλά μια σχετική βεβαιότητα ότι έπραξα το καθήκον μου ως πολίτης να ψηφίσω υπεύθυνα.

Σας παρακαλώ για τον ίδιο λόγο να μην αναμεταδώσετε θριαμβολογώντας την επιλογή μου, αν τυχαίνει να σκοπεύετε να ψηφίσετε το ίδιο κόμμα με εμένα.

Αν στο μεταξύ τα δεδομένα αλλάξουν δεν θα διστάσω να αλλάξω κι εγώ γνώμη.

Για την ώρα την καλύτερη προσαρμογή στις αρχές μου μού την παρέχει η σύμπραξη Δράσης - Φιλελεύθερης Συμμαχίας. Θα ανεβάσω σύντομα και μια πιο αναλυτική πριγραφή των όσων με ευχαριστούν και με ενοχλούν σε κάθε κόμμα.

Μπορείτε δε να δείτε τι έλαβα υπόψιν μου στο παρακάτω αρχείο, το οποίο μπορείτε να κατεβάσετε και από εδώ. Μην ξεχάσετε να κοιτάξετε τα επιμέρους φύλλα αξιολόγησης των κομμάτων, καθώς εκεί συμπεριλαμβάνονται και οι λεπτομέρειες της βαθμολογίας.

ΨΗΦΙΖΟΝΤΑΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ (ΜΕΡΟΣ 2ο)

Υποσχέθηκα πρόσφατα ότι θα μοιραστώ με τους αναγνώστες μου τη φόρμα βάσει της οποίας σκοπεύω να συγκρίνω τα διάφορα φιλελεύθερα κόμματα. Την επισυνάπτω παρακάτω για όσους θα ήθελαν να την αναπαράγουν.

Η φόρμα είναι χωρισμένη σε δύο μέρη: ένα μέρος στο οποίο αξιολογούνται τα κόμματα ως προς τα αρνητικά τους, και ένα μέρος στο οποίο αξιολογούνται τα κόμματα ως προς τα θετικά τους. Οι βαθμολογίες των επιμέρους σημείων αθροίζονται ανά θεματική ενότητα, και οι θεματικές ενότητες επισημαίνονται με έντονη γραμματοσειρά. Δεν χρειάζεται να δώσετε βαθμολογία στις θεματικές ενότητες: αυτή προκύπτει αυτόματα, όπως αυτόματα προκύπτουν και οι συνολικές βαθμολογίες, θετική και αρνητική.

Οι συνολικές βαθμολογίες που προκύπτουν, θετική και αρνητική, είναι αλληλοσυμπληρούμενες. Αν ένα κόμμα έχει τα περισσότερα θετικά, αλλά λόγω της αρνητικής του βαθμολογίας αποδεικνύεται υποδεέστερο από κάποιο άλλο, τότε έχει περιθώρια βελτίωσης και έστω και την τελευταία στιγμή αξίζει να ζητήσετε διευκρινήσεις ή και αλλαγές στο πρόγραμμα. Τα μεγάλα κόμματα θα κάνουν προτάσεις και αντιπροτάσεις μέχρι και την παραμονή των εκλογών.

Προτού δοκιμάσετε αυτό το εργαλείο, τρεις σημειώσεις:

1. Πρώτον, το εργαλείο αυτό έχει σχεδιαστεί για την αξιολόγηση φιλελεύθερων κομμάτων. Αν δεν σας συγκινεί αυτή η ιδεολογία δεν έχει νόημα να το δοκιμάστε.
2. Δεύτερον, φιλελεύθεροι υπάρχουν πολλοί και πολλών ειδών αλλά φιλελεύθερη ορθοδοξία δεν υπάρχει. Αν δεν συμφωνείτε με κάποια από τις κατηγορίες (π.χ. στο θέμα του Ευρωπαϊκού φεντεραλισμού θα διαφωνήσουν πολλοί), αντικαταστήστε την με κάποια άλλη που ανταποκρίνεται στην ιδεολογία σας. Το σημαντικό είναι να κρίνετε συστηματικά, όχι να συμφωνείτε μαζί μου.
3. Τρίτον, τα παραδείγματα είναι πολύ σημαντικά. Μην υποτιμάτε την ανάγκη του να κρατήσετε σημειώσεις. Χωρίς σε βάθος ανάλυση των πραγματικών προγραμμάτων, δηλώσεων και λιστών υποψηφίων των κομμάτων δεν έχει νόημα όποιο εργαλείο και να επιλέξετε. Μεταξύ μας, χωρίς μια στοιχειώδη προσπάθεια κατανόησης των κομμάτων δεν έχει νόημα ούτε η ίδια η ψήφος μας.

Μπορείτε να κατεβάσετε το εργαλείο από εδώ, ή να κάνετε προεπισκόπηση στο παρακάτω παράθυρο. Μπορείτε επίσης να κατεβάσετε την πιο εύχρηστη εκδοχή που ετοίμασε ο @erripman εδώ.

YOU SHALL NOT HAZ!

Dear readers,

I've waited a long time for a juicy academic paper to come along that discusses the state and prospects of the Greek economy and have come up with the occasional gem now and then. But I think I found a real good one the other night.

Through this discussion on VoxEU.com, I became aware of a new working paper by Matthias Traband of the Fed (yuk!) Board of Governors and Harald Uhlig of the University of Chicago which tries to answer a very fundamental question: how much can sovereigns tax before they reach their maximum tax take?

This question is based on the Laffer Curve hypothesis: if zero effective tax rates produce no government revenue, and 100% effective tax rates also produce no government revenue (as all economic activity ceases), then there must be a point in between where the economy is taxed as much as it possibly can be; further increases in headline tax rates will simply reduce the government's tax take by providing disincentives towards work and investment. I know many readers on the Left will resent the idea of the Laffer curve: filthy neoliberals telling them what they can and cannot do, as though the world were not infinitely malleable to their political preoccupations! And true enough the Laffer curve is hardly as fixed and stable as it looks on a blackboard. Today's Laffer curve is tomorrow's laughingstock.

But the core insight is undeniable - no government anywhere in the world taxes its citizens and businesses above a certain point, as they implicitly know that beyond a certain point they will only end up hurting themselves.

Anyway, I strongly urge you to read the Traband and Uhlig paper, as it specifically calculates two core variables to any future model of the Greek economy - the maximum sustainable interest rate and the maximum sustainable tax take. As p. 26 indicates, the highest interest rate Greece could have sustained back in 2009 was 7.4%. I'm pegging this to 2009, as the 2010 calibration uses 2009 figures and is therefore completely useless in our case. This indicates that, although the Greek state is insolvent, the actual interest rate imposed by our creditors is currently just about sustainable. More importantly, the highest amount by which we could sustainably increase tax revenues to GDP compared to 2009 was 4.8%, on top of the 37.9% we were getting in 2009 - so essentially 42.7%.

This is important because the tax revenues assumed by the IMF's debt sustainability report  are 41% of GDP - a sustainable figure as it turns out. However, it also means that, barring a fundamental shift in the structure of the Greek economy, 42.7% is the maximum amount of primary government spending we can sustain. It's the limit to the size of the state.

How do we get there is the question. Traband and Uhlig show that taxing capital alone can only provide an additional 2.4% of GDP and take us to 40.3%. Taxing labour alone would only provide 4.4% of GDP and take us to 42.3%, which is sustainable but sub-optimal. Whatever happens, we'll have to rely more on labour taxes than capital taxes. And whatever happens, it's simply not possible for the Greek state to sustainably grow to more than that 42.7% of GDP. People should bear a realistic calibration of the Laffer curve in mind before they make comparisons between Greece and other European countries - the argument is often made that the Greek state is not too big, given that the EU average for government spending is higher than ours. The simple answer is, that's their Laffer Curve; not ours.

In the words of LOL-Gandalf, YOU SHALL NOT HAZ!

ΨΗΦΙΖΟΝΤΑΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ

Άκουσα με χαρά τις προάλλες ότι ένας τακτικός μου συνομιλητής, ο Γρηγόρης Φαρμάκης, θα είναι υποψήφιος της Δημοκρατικής Συμμαχίας. Διάβασα επίσης το κείμενο του Απόστολου Δοξιάδη στην Καθημερινή, στο οποίο στηρίζει δημόσια τη Δράση. Τους γνωρίζω και τους υπερ-εκτιμώ αμφότερους ως συνεπείς φιλελεύθερους και καταξιωμένους ανθρώπους στα αντίστοιχα αντικείμενά τους. Τους εύχομαι καλή επιτυχία στις επιλογές τους. Αλλά και να ήθελα δεν είναι εύκολο να τους ακολουθήσω σε αυτές ταυτόχρονα και τους δύο.

Άλλοτε πάλι ακούω ότι και τα παραπάνω αλλά και τα υπόλοιπα κόμματα του φιλελεύθερου χώρου πρέπει να αφήσουν κατά μέρος τους εγωισμούς και να ενωθούν σε ένα μεγάλο φιλελεύθερο συνασπισμό, και ότι οι διάφορες μεταξύ τους προσεγγίσεις έχουν ως τώρα προκαλέσει μάλλον πικρία παρά ελπίδα στους ομοϊδεάτες μου.

Όλα αυτά είναι πολύ ωραία αλλά πιστεύω ότι λογαριάζουμε χωρίς τον ξενοδόχο – το μέσο Έλληνα ψηφοφόρο – ο οποίος είτε μας αρέσει είτε όχι δεν είναι φιλελεύθερος.

Πόσοι είναι οι δυνάμει φιλελεύθεροι ψηφοφόροι στην Ελλάδα; Αυτοί που πιστεύουν σε κάποιο σημαντικό βαθμό στην αξία της προσωπικής ελευθερίας αλλά και αναγνωρίζουν ότι το κράτος συνήθως αυξάνει την επιρροή του μόνον εις βάρος της; Υπολογίζω ότι το 2008 ήταν περίπου το 17%,  αν πάρουμε ένα στενό ορισμό, και ένα 29% αν τσουβαλιάσουμε μέσα και όλους τους ελευθεριάζοντες αριστερούς, εκ των οποίων βέβαια οι περισσότεροι είναι απλά αντιεξουσιαστές και δεν θέλουν να ακούνε ούτε για πλάκα για φιλελευθερισμό. Αυτά είναι εν πάσει περιπτώσει υπεραισιόδοξα νούμερα. Κανένα κόμμα δεν συγκεντρώνει όλους τους δυνάμει ψηφοφόρους του. Μάλιστα θα με εξέπλησσε αν έμπαινε στη Βουλή ακόμη κι ένας ευρύς φιλελεύθερος συνασπισμός.

Ας μη σταθούμε όμως στα νούμερα, τα οποία έχουν προφανή ελαττώματα: είναι νομίζω σαφές ότι οι φιλελεύθεροι είναι και θα είναι μειοψηφία. Αυτοδυναμία δεν θα βγάλουν εγγυημένα ποτέ. Στην κυβέρνηση μόνο ως μειοψηφία μπορούν να μπούν και τότε θα χάσουν ό,τι δίκιο έχουν πολύ εύκολα και για πολλά χρόνια, ανακατευόμενοι με τα πίτουρα. Κι αυτό γιατί η μεγαλύτερη μερίδα των ψηφοφόρων (στο 47% τους υπολόγισα) είναι πεπεισμένη ότι δεν χρειάζεται να επιλέξει ούτε μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, ούτε μεταξύ ελευθερίας και ισότητας – όλα γίνονται, σου λέει, αν υπάρχει η πολιτική βούληση: μια μη-ιδεολογία της οποίας η γνωστότερη πλέον υπο-περίπτωση είναι το ‘λεφτά υπάρχουν’. Γι αυτούς τους πολίτες ερίζουν τα κόμματα και ο φιλελευθερισμός εξ ορισμού δεν έχει πολλά να τους προσφέρει.

Ο φιλελευθερισμός εξάλλου δεν ευδοκιμεί σε κόμματα εξουσίας, ούτε αυτοδύναμος ούτε ως συνιστώσα, ούτε ως ‘κεντρικός πόλος’. Αργά ή γρήγορα εκφυλίζεται είτε σε κορπορατισμό (αν οι πολιτικοί φορείς του εχθρεύονται την αριστερά περισσότερο από τη λαϊκή δεξιά, όπως συμβαίνει με πολλούς φιλελεύθερους που πέρασαν από τη ΝΔ) είτε σε στείρο ‘προοδευτισμό’ σε κοινωνικά θέματα (αν οι πολιτικοί φορείς του εχθρεύονται τη λαϊκή δεξιά περισσότερο από την αριστερά, όπως ισχύει για πολλούς φιλελεύθερους που πέρασαν από το ΠαΣοΚ), είτε πάλι στην ταμπέλα, μισητή από το μεγαλύτερο μέρος του εκλογικού σώματος αλλά και των πολιτικών, του ‘τεχνοκράτη-μεταρρυθμιστή’ (αν οι φορείς του εχθρεύονται τη φθορά από την ανάμιξη με την πολιτική περισσότερο από τη φθορά της εξουσίας, όπως έχει συμβεί σε πολλούς υπουργούς των κομμάτων εξουσίας που πέρασαν από τα ψηφοδέλτια επικρατείας).

Η δουλειά της κυβέρνησης  είναι οι συμβιβασμοί, καλοί και κακοί, και εκ των πραγμάτων μόνο έξω από αυτήν ευδοκιμεί η όποια ιδεολογική καθαρότητα. Θαυμάστε π.χ. την ιδεολογική συνέπεια κομμάτων όπως το ΚΚΕ, που δεν αποτελούνται από συνιστώσες και δεν περιμένουν ποτέ να γίνουν κυβέρνηση παρά μόνο μετά από μια ιδεατή μαζική εξέγερση. Βέβαια κι αυτά ολισθαίνουν, αλλά σε καμμία περίπτωση τόσο ακραία και αποκαρδιωτικά όσο τα κόμματα εξουσίας.  Αυτό δε ισχύει και στις κυβερνήσεις συνασπισμού ή τις συγκυβερνήσεις. Σε αντίθεση με ό,τι θα ήλπιζε κανείς η επιδίωξη της εξουσίας (στην ανάγκη και με φόβητρο κάποιον κοινό πολιτικό αντίπαλο) είναι πιο συνεκτική από την ιδεολογία. Μάλιστα αυτό έχει εξεταστεί και εμπειρικά από τους Hellström και Bergman, οι οποίοι αποδεικνύουν ότι η ιδεολογική διάσταση μεταξύ των εταίρων ενός κυβερνητικού συνασπισμού αυξάνει τη μακροβιότητά του.

Εξάλλου, η απήχηση που βρίσκουν οι ιδεολογίες στο λαό δεν είναι απλή συνάρτηση της a priori ιδεολογίας των πολιτών. Μια εξαιρετική μελέτη του S. Galam πρόσφατα έδειξε ότι όταν τα εμπειρικά στοιχεία σχετικά με ένα σημαντικό ζήτημα που άπτεται του δημοσίου συμφέροντος είναι αμφισβητήσιμα ή αμφίσημα η πλευρά που υπερισχύει είναι αυτή με τους περισσότερους άκαμπτους (φανατικούς, αν προτιμάτε) υποστηρικτές. Οι μόνες τακτικές που έχουν κάποια ελπίδα επιτυχίας είναι αυτές που ενισχύουν το φανατισμό των πιστών και εξασθενούν το φανατισμό των αντιπάλων σπέρνοντας αμφιβολίες και διχόνοια. Εκεί ο φιλελευθερισμός έχει πρόβλημα γιατί οι φανατικοί είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό των δυνάμει οπαδών του στην Ελλάδα – ώρες ώρες υποψιάζομαι ότι τους γνωρίζω όλους.

Ούτε μπορεί να αντιστρέψει αυτή τη θεμελιώδη δυναμική σε μια χώρα με μεγάλα ποσοστά φτώχειας και ανεργίας, αλλά και μεγάλη (και αθέμιτη) κρατική ανοχή στην παρανομία εκ μέρους του εργοδότη – καθένας μπορεί να βρει τραγικά αντιπαραδείγματα που θα κλονίσουν την πίστη οποιουδήποτε μετριοπαθούς και ‘αδιάβαστου’ φιλελεύθερου μέχρις ότου αναφωνήσει: ‘εντάξει εδώ δεν λέω, να επεμβαίνει το κράτος!’ Συν τοις άλλοις, ενώ οι ‘λύσεις’ των κρατιστών είναι προφανείς και οικείες (απαγορεύουμε το Χ κακώς κείμενο, ή παίρνουμε λεφτά από τους Υ και τα διοχετεύουμε στο Ζ αντικείμενο ή στους Ω αδικημένους) αυτές των φιλελευθέρων είναι πιο περίπλοκες και ανοίκειες και είναι δύσκολο να τις στηρίξει κανείς αβασάνιστα. Δείτε π.χ. τη λύση που προτείνω στο θέμα της διάσωσης των τραπεζών, και τα σημαντικά ελλαττώματά της τα οποία επισημαίνω. Όμοια προβλήματα αντιμετωπίζουν και εξ αριστερών οι αντιεξουσιαστές, όταν είναι βέβαια συνεπείς στο αντιεξουσιαστικό της ιδεολογίας τους.

Ακριβώς επειδή οι ιδεολογικοί συμβιβασμοί είναι αναπόφευκτο προϊόν της αναζήτησης της εξουσίας, και επειδή οι αναπόφευκτες παλινωδίες δημιουργούν φυγόκεντρες τάσεις, είναι μάταιο το να αναζητούμε τη σωτηρία στο προσωπικό brand κάποιου πεφωτισμένου φιλελεύθερου Ηγέτη. Εξάλλου η εμμονή με τους Ηγέτες προσελκύει πρώτους τους χειρότερους ψηφοφόρους ενός χώρου και τα αποτελέσματά της τα έχουμε δει επί Αλλαγής. Υπερεκτιμά τραγικά δε τόσο το βαθμό διακριτικής ευχέρειας που έχει ένας πρωθυπουργός ή πολιτικός αρχηγός μπροστά στις χιλιάδες πιέσεις τις οποίες υφίσταται όσο και την ικανότητα των πολιτικών, όσο ικανοί και να είναι να προβλέπουν, να προγραμματίζουν και να μεθοδεύουν το μάκρο-μέλλον της χώρας. 

Αυτή η αδυναμία εξάλλου είναι μια από τις βάσεις της φιλελεύθερης ιδεολογίας.

Και για να καταλήξω κάπου. Δεν υπάρχει καμμία προοπτική εξουσίας στην Ελλάδα (και στις περισσότερες χώρες του κόσμου) για ένα ιδεολογικά συνεπές φιλελεύθερο κόμμα. Ο φιλελευθερισμός θα λειτουργούσε καλύτερα ως ένα κίνημα και δίκτυο πολιτών, όπως αυτά των καταναλωτών ή όπως το εργατικό ή το οικολογικό κίνημα, κάνοντας lobby όλα (σχεδόν) τα κόμματα ξεχωριστά με σκοπό να αποσπάσει όποιες παραχωρήσεις μπορεί. Ειδάλλως θα δεθεί μοιραία στο άρμα ενός κόμματος και θα απορρίπτεται συνολικά όταν το κόμμα αυτό χάνει τις εκλογές ή αποφασίζει να απευθυνθεί σε ψηφοφόρους που δεν έχουν σε μεγάλη εκτίμηση την ατομική ελευθερία, ή βέβαια όταν το κόμμα κάνει άσχετες με το φιλελευθερισμό επιλογές οι οποίες το απαξιώνουν στη συνείδηση των πολιτών. Η επιρροή ενός συνεκτικού κινήματος χωρίς κομματική υπόσταση δεν είναι ποτέ αμελητέα, γιατί τα αιτήματα 1.5 εκατομμυρίου δυνάμει ψηφοφόρων έχουν περισσότερη αξία για οποιονδήποτε πολιτικό από αυτά ισάριθμων μαντρωμένων.  

Η ερευνητική βιβλιογραφία περί τέτοιων μορφωμάτων (δείτε π.χ. σελ 206 και εξής εδώ) μάς διδάσκει ότι είναι προτιμώτερο να επικεντρώνουν την προσοχή τους σε λίγα θέματα ευρείας απήχησης (στην περίπτωσή μας, θέματα όπως το άνοιγμα των επαγγελμάτων, η μεταρρύθμιση του δημοσίου ή οι ιδιωτικοποιήσεις), παρά να ευαγγελίζονται την ιδεολογία τους επί παντώς επιστητού με την ελπίδα να προσηλυτίσουν πιστούς. Και όντως στην Ελλάδα τέτοιου είδους φιλελεύθερες προτάσεις  βρίσκουν πολύ μεγαλύτερη αποδοχή από την προβολή του ίδιου του φιλελευθερισμού ως κυβερνητικής ιδεολογίας.

Κάποιοι ομοϊδεάτες ίσως ενοχληθούν στην ιδέα ενός κινήματος με βασικό εργαλείο το lobbying. Θα μου πούν: αυτή είναι η δουλειά σου, αυτά ξέρεις, αυτά μας προτείνεις. Ή ίσως άλλοι πιο ενοχλημένοι να αντιτείνουν: θέλεις δηλαδή χάριν της απαστράπτουσας ιδεολογικής καθαρότητας  να αφήσουμε τους κρατιστές, τους λαϊκιστές και τα μπάχαλα να αλωνίζουν;  Έχω να τους απαντήσω ότι αν είναι ειλικρινείς με τους εαυτούς τους θα αναγνωρίσουν από τώρα το χαμένο παιχνίδι. Ούτε ανάχωμα σε όλους αυτούς τους δήθεν κακούς συμπολίτες μας έχουμε αποτελέσει ποτέ ούτε θα είμαστε υποχρεωμένοι χωρίς ένα ‘δικό μας’ κόμμα να σφίγγουμε λιγδιασμένα χέρια εν μέσω ουίσκι και πόκερ σε ντουμανιασμένα υπόγεια. Όσο οι θέσεις και οι απαιτήσεις μας είναι σαφείς, έγκαιρες και ιδεολογικά συνεπείς όλα μπορούν να γίνουν όπως πρέπει – στο φως της ημέρας. Ειδάλλως ας πάμε σπίτια μας.

Καλά όλα αυτά αλλά οι εκλογές θα έρθουν και τα φιλελεύθερα κόμματα θα κατέβουν. Τι να ψηφίσω λοιπόν; Δεν έχω αποφασίσει αλλά ξέρω τουλάχιστον πώς θα επιλέξω.

Θα προτιμήσω ένα μικρό φιλελεύθερο κόμμα αντί ενός κόμματος εξουσίας γιατί σε μια πολυκομματική Βουλή καμμία ψήφος κατά συνείδηση δεν πάει χαμένη, αλλά και γιατί πιο εύκολα θα μπορώ να υπερασπιστώ ή να απολογηθώ για τις πράξεις του πρώτου αν βρεθεί με κάποιο τρόπο στην εξουσία παρά αυτές του δεύτερου. Δεν με ενδιαφέρει όμως το πόσο ‘ρεύμα’ εικάζεται ότι έχει το κάθε κόμμα ούτε το κατά πόσο ο λόγος του υπήρξε τάχα ενωτικός γιατί ούτε περιμένω ούτε θέλω να βρεθεί στην κυβέρνηση κάποιο ‘φιλελεύθερο’ κόμμα.

Θα ψηφίσω ένα κόμμα το οποίο κρίνω ότι είναι αρκετά ιδεολογικά καθαρό και έχει αποδεδειγμένα αντισταθεί στον πειρασμό του λαϊκισμού, του τοπικισμού, του κορπορατισμού και λοιπών για να έχω τη συνείδησή μου ήσυχη. Ιδεολογική καθαρότητα δεν είναι η αποκήρυξη της αριστεράς ή των συντεχνιών ή των μπαχαλάκηδων, αλλά η ανάδειξη της προσωπικής ευθύνης και πρωτοβουλίας και η αποσύνδεση κράτους και κοινωνίας. Μπόνους θα πάρουν όσοι επίδοξοι πολιτικοί αρχηγοί χρησιμοποιούν τον πρώτο πληθυντικό εννοώντας μόνο το κόμμα τους ή κάποια τέλως πάντων συλλογικότητα στην οποία ανήκουν, και όχι το κράτος.

Θα ψηφίσω ένα κόμμα που αντί να ετοιμάζεται για κυβέρνηση επί παντός επιστητού θα είναι δομημένο όσο το δυνατόν περισσότερο σαν ομάδα άσκησης πίεσης και δη σε ένα πεπερασμένο αριθμό θεμάτων. Αν έχουν προνοήσει να βάλουν και ορισμένες κόκκινες γραμμές ώστε να μπορούν να ελεγχθούν στη συνέχεια τόσο το καλύτερο. Μπόνους θα πάρουν όσοι δηλώσουν ότι δεν ελπίζουν να γίνουν ποτέ κόμμα εξουσίας, έστω και απαλλαγμένο από τα ελαττώματα των προκατόχων του.

Θα ψηφίσω τέλος ένα κόμμα το οποίο θεωρώ ότι δεν εξαρτάται όσο τα άλλα από την προσωπική επιρροή του ηγέτη του ή κάποιον κοινό εχθρό αλλά από μια κοινή ιδεολογία. Και επειδή ως προς αυτό το κριτήριο οι επιλογές μου δεν είναι καταπληκτικές, υπάρχει και ένα βοηθητικό τεστ. Τι θεωρώ ότι θα έκανε ο/η πρόεδρος αν το κόμμα πάτωνε μεν στις εκλογές και έμενε εκτός Βουλής, του/της προσφερόταν όμως ένα πρωτοκλασσάτο υπουργείο σε μια κυβέρνηση ΝΔ-ΠαΣοΚ με πολιτικό πρωθυπουργό; Μηδενίζεται αυτόματα σε αυτή την κατηγορία οποιοδήποτε κόμμα κάνει συγκεντρώσεις με εξέδρα και επική μουσική.

Έτσι μόνο θα κοιμάμαι ήσυχος, κι αν κάνω λάθος θα μπορώ να το παραδεχθώ με τα χέρια (αλλά και το κεφάλι) ψηλά.

UPDATE: Ο @suorm μου επεσήμανε ότι τον ανησυχούν τα περί 'αποσύνδεσης κράτους-κοινωνίας' που ανέφερα παραπάνω. Την εννοώ πρακτικά αυτή τη φράση. Σκεφτείτε το μπελά που βρήκε ο Ron Paul όταν του παρετέθη το παράδειγμα ενός νέου χωρίς ασφάλιση που παθαίνει ένα τραγικό ατύχημα και βρίσκεται σε κώμα. 'Μας λέτε ότι η κοινωνία πρέπει να τον αφήσει να πεθάνει;' ρώτησε ο Wolf Blitzer. Ο Ron Paul απήντησε ειλικρινά, 'αυτό είναι ελευθερία, να αναλαμβάνεις τους κινδύνους [που συνεπάγονται οι αποφάσεις] σου.' Κι όμως η απάντησή του δεν είναι επαρκής.

Η σωστή απάντηση θα ήταν ότι κράτος και κοινωνία δεν είναι το ίδιο πράγμα και κάθε ταύτισή τους γίνεται εκ του πονηρού. Η κοινωνία πρέπει να τον βοηθήσει όπως μπορεί. Αυτό έκαναν και οι υποστηρικτές του Ron Paul όταν κάτι παρόμοιο συνέβη σε έναν από αυτούς. Το κράτος πρέπει να τον αφήσει στα χέρια της κοινωνίας. Αν οι κοινωνία τον αφήσει να πεθάνει, το κρίμα στο λαιμό της. Ο καθένας έχει αναλάβει τις ευθύνες του.

Και όσο το κράτος αντιστέκεται στον πειρασμό του να φουσκώνει το κόστος της περίθαλψης με τις επεμβάσεις του, τόσο πιο πιθανό είναι να καταφέρει η κοινωνία να μαζέψει τα απαραίτητα χρήματα (ή τις απαραίτητες συνδρομές σε είδος από γιατρούς και φαρμακευτικές) για να συνδράμει τον αναξιοπαθούντα.

Βέβαια εν προκειμένω υπάρχουν οικονομικοί λόγοι για να επιδοτείται η υγεία (τα γνωστά positive externalities των οικονομολόγων, που αποτελούν αποτυχία της αγοράς να αποτιμήσει σωστά το κοινωνικό όφελος από την παροχή υπηρεσιών υγείας). Αλλά σε καμμία περίπτωση δεν δικαιολογούν δωρεάν περίθαλψη παντός είδους για όλους.

Αν όπως ακούω θέλετε να ακούσετε και το ίδιο επιχείρημα με τον επιχειρηματία στη θέση του αναξιοπαθούντα, δείτε εδώ και εδώ.

ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΡΑΠΕΖΩΝ - Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ (UPDATE no. 3)

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΣΕΝΤΟΝΙΑΔΑ



Τους τελευταίους μήνες ξεκίνησε στο διαδίκτυο μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τα ηθικά διλήμματα των Ελλήνων φιλελευθέρων, με αφορμή τη στάση πολλών εξ ημών απέναντι στο ζήτημα της κεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Την τελευταία λέξη είχε ο καθ. Βαρουφάκης, σε ένα άρθρο που πολλοί υποδέχθηκαν ως σούπερ-γουάου ταπί στους Έλληνες φιλελεύθερους.

Είχε ένα δίκιο ο κ. καθηγητής: γιατί τόσοι υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς κόπτονται τόσο για τους πιστωτές μας, και αυτούς των τραπεζών μας; Δεν είναι θεμιτό να φάνε τη χασούρα που τους αναλογεί για τις κακές τους επιλογές αυτοί και όχι ο φορολογούμενος; Εξάλλου για χάρη δική τους, και του ευρύτερου Ευρωπαϊκού πιστωτικού συστήματος, 'διασώθηκε' η Ελλάδα και όχι για χάρη των πολιτών της (σημειωτέον αυτό το έχω πει κι εγώ από την αρχή).

Προσπερνώντας προς στιγμήν  το ότι και η δική του λύση φορτώνει εν πολλοίς στον φορολογούμενο τη διάσωση των τραπεζών, απλά με λίγο διαφορετικό τρόπο, δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω ότι έχει δίκιο. Η αναντιστοιχία θεωρίας και πράξης είναι τεράστια, και την αναγνωρίζω εν μέρει και στον εαυτό μου εδώ.

Το ίδιο κείμενο το προώθησα στον κ. καθηγητή με αφορμή ένα κείμενό του στα Αγγλικά το οποίο αποτέλεσε και τη βάση των σχετικών άρθρων στο protagon.gr. Μολονότι αυτό έγινε στα σχόλια του άρθρου, ο κ. καθηγητής εντούτοις είχε την καλωσύνη να συμπεριλάβει ένα σύνδεσμο προς το κείμενό μου στην τελευταία του απάντηση στο protagon.gr, ως παράδειγμα ενός κειμένου που λαμβάνει υπόψιν την ιδεολογική ασυνέπεια της 'διάσωσης' της Ελλάδας με τις αρχές του φιλελευθερισμού.

Τον ευχαριστώ ειλικρινά γι' αυτή τη χειρονομία. Η προσωπική μου προβολή (χάριν της οποίας του παρέθεσα τα links που αναδημοσίευσε) είναι δική μου δουλειά και ο κ. καθηγητής δεν είχε καμμιά υποχρέωση να με βοηθήσει. Δεν μπορώ παρά να του καταλογίσω μια πολύ ευγενική κίνηση καλής θέλησης.

Κι όμως ο κύριος καθηγητής έχει τόσο καιρό να ακούσει ένα φιλελεύθερο που δεν έχει κάνει υπουργός ή τραπεζίτης (ή ενδεχομένως να ακούσει ένα φιλελεύθερο χωρίς να τον κουφαίνει ο θόρυβος από το αίμα στα μιλίγγια του) που του έχει διαφύγει η προφανής φιλελεύθερη λύση, την οποία κι εγώ αλλά και άλλοι φιλελεύθεροι (κανείς μας Αρχιερέας του φιλελευθερισμού βέβαια) έχουμε προτείνει.

Ας τη δούμε αναλυτικά λοιπόν, και για να μη μιλάμε στον αέρα ας πάρουμε ένα πραγματικό σενάριο, αυτό της Εθνικής.

Στα τέλη του 2010, η Εθνική ήταν -στα χαρτιά- μια εύρωστη τράπεζα. Τα stress tests της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής της έδιναν ένα ικανοποιητικό Core Tier 1 ratio της τάξης του 7.7%, ακόμη και υπό συνθήκες πίεσης. Εκείνη την εποχή, σημειωτέον, το 7% ήταν η βάση. Έπαιρνε λοιπόν περίπου 5,5/10 και πέρναγε στην επόμενη τάξη.

Έλα που κανένας δεν πίστευε τα ρημάδια τα stress tests. Κι αυτό γιατί η Εθνική είχε 9δις Ευρώ σε ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου. Αν αυτά κουρεύονταν κατά 100% η κεφαλαιοποίησή υπό συνθήκες πίεσης γινόταν αρνητική. Μάλιστα μηδενιζόταν ακόμη και με ένα ελαφρύ κούρεμα της τάξης του 52%. Η Εθνική ήταν για πέταμα. Γι' αυτό και απέτυχαν οι προσπάθειες (με την έντονη και αθέμιτη συνδρομή της κυβέρνησης) να συγχωνευτεί με την Alpha, όπως και είχα προβλέψει. 

Στο μεταξύ τα πράγματα άλλαξαν. Βλέποντας τη συνεχιζόμενη αδυναμία του χρηματοπιστωτικού κλάδου, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή απαίτησε οι τράπεζες να πιάσουν έναν ακόμη πιο απαιτητικό στόχο - Core Tier I 9%. Ο στόχος αυτός δεν υπήρχε ακόμη στα τέλη του 2010, αλλά έστω ότι προσπαθούσαμε να τον πιάσουμε, και έστω ότι θέλαμε να στείλουμε ένα ηχηρό μήνυμα για την ευρωστία της Εθνικής, οπότε βάζαμε ως προϋπόθεση να πιάσει η Εθνική το 9% ακόμη και μετά από κούρεμα 100%. Η Εθνική θα χρειαζόταν 8.7δις, και βέβαια το Ελληνικό δημόσιο δεν θα είχε να της δώσει δεκάρα.

Εδώ έρχεται η λύση του bail-in, εν αντιθέσει προς τα bailouts που δοκιμάστηκαν επανηλλειμμένα και ανεπιτυχώς.

Υπό το καθεστώς του bail-in, το κράτος θα βάραγε κανόνι στην Εθνική (για το παράδειγμά μας 100%, στην πράξη μικρότερο) και οι πιστωτές της Εθνικής θα αναγκάζονταν (όχι βέβαια από την Ελληνική κυβέρνηση αλλά είτε από τις δικές τους, είτε από την Ευρωπαϊκή Τραπεζική αρχή) να ανταλλάξουν απαιτήσεις ύψους 8.7δις από την Εθνική με μετοχές της Εθνικής. Οι συνολικές απαιτήσεις των άλλων τραπεζών από την Εθνική ήταν την εποχή εκείνη 29.9δις, οπότε υπερ-επαρκούν, αν και οι περισσότερες είναι προς την ΕΚΤ, πράγμα που δημιουργεί ένα σημαντικό πρόβλημα το οποίο συζητώ εκτενώς παρακάτω. Για λόγους ρευστότητας, καλό θα ήταν να υπαχθούν στη ρύθμιση πρώτες οι πιο βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Αμέσως η Εθνική έχει γίνει μια πραγματικά εύρωστη τράπεζα, με επαρκή κεφαλαιοποίηση και ρευστότητα. Μπορεί να δανείζει όπως τις καλές εποχές (ΟΚ, ίσως όχι και τόσο), και κυρίως το Ελληνικό δημόσιο χρωστάει 9δις λιγότερα!

Βέβαια δεν μπορεί να κερδίσει ο φορολογούμενος χωρίς να χάσει κάποιος. Ποιοί χάνουν;

Πρώτον, χάνουν οι μέτοχοι. Και καλά να πάθουν αφού άφησαν τη διοίκηση να φορτώσει ένα κάρο σαβούρα το ενεργητικό της τράπεζας.

Το μετοχικό κεφάλαιο της Εθνικής στα τέλη του 2010 ήταν 7.8δις. Το νέο της μετοχικό κεφάλαιο θα ήταν 7.8δις μείον 9δις από το κούρεμα, συν 8.7δις από τους πρώην πιστωτές, ίσον 7.5δις. Όμως το μερίδιο των παλιών μετόχων έχει πέσει σημαντικά γιατί πριν το κούρεμα προς στιγμήν το μετοχικό κεφάλαιο ανέβηκε στα 16.5δις, με την ευγενική χορηγία των πρώην πιστωτών, οι οποίοι ως αντάλλαγμα πήραν το 53% της Εθνικής έναντι των απαιτήσεών τους. Οι παλιοί μέτοχοι έχουν άρα χάσει το 53% της αξίας των μετοχών τους και από 7.8δις έχουν πλέον 3.5δις - μια λογιστική ζημιά της τάξης των 3.3δις. Από την άλλη βέβαια, η μετοχή μιας πλήρως κεφαλαιοποιημένης τράπεζας αξίζει πολύ περισσότερο απ' ό,τι αυτή μια υποκεφαλαιοποιημένης, οπότε η πραγματική χρηματική απώλεια των παλιών μετόχων θα είναι πολύ μικρότερη - παίζει μάλιστα να κερδίσουν και κάτι από την ανατίμηση των νέων μετοχών. Μην ξεχνάμε, τον Απρίλη του 2010, όταν η Ελλάδα έφτασε πλέον στο χείλος της χρεοκοπίας, η μετοχή της Εθνικής είχε αξία 7.5 φορές μεγαλύτερη από τη σημερινή. Αυτό όμως που σίγουρα θα χάσουν είναι ο έλεγχος της τράπεζας. Οι πρώην πιστωτές έχουν πλέον πάνω από τις μισές μετοχές της Εθνικής.

UPDATE: Δείτε το εξαιρετικό σχόλιο του @kalamake παρακάτω. Οι υποχρεώσεις της Εθνικής προς τράπεζες είναι σε πολύ μεγάλο ποσοστό υποχρεώσεις προς την ΕΚΤ. Αν η ΕΚΤ δεν δεχθεί ή δεν είναι επιθυμητό να υπαχθεί στο bail-in, τότε θα πρέπει να υποχρεωθούν οι καταθέτες να πάρουν μετοχές ύψους 5.5δις. Αν γίνει αυτό, αλλά βάζοντας τελευταίους στο παιχνίδι τους καταθέτες, το ποσοστό που θα πάρουν οι καταθέτες θα είναι το 33% του τελικού μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής, έναντι 20% των εμπορικών τραπεζών και 47% των παλαιών μετόχων. Αν δεν δοθεί τέτοια προτεραιότητα, τότε τα πράγματα είναι όπως τα περιγράφει ο @kalamake (απλά αντικαταστήστε στο σχόλιό του την ΕΚΤ με τους καταθέτες).

Όποιους πιστωτές και να συμπεριλάβουμε, έχουν κι αυτοί χάσει λεφτά, τουλάχιστον προς στιγμήν. Ας πάρουμε το σενάριο στο οποίο μόνο οι τράπεζες και η ΕΚΤ πληρώνουν το λογαριασμό. Εκεί που είχαν, στα χαρτιά τουλάχιστον, απαιτήσεις ύψους 29.9δις, ξαφνικά έχουν απαιτήσεις 21.2δις και το 53% του μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής, το οποίο μετά το κούρεμα έχει καταλήξει στα 7.5δις. Κοινώς έχουν πλέον μετοχές αξίας 3.5δις αντί για τα 8.7δις απαιτήσεων από τις οποίες παραιτήθηκαν. Έχουν γράψει μια λογιστική ζημιά 5.2δις, ή το 17.3% των αρχικών τους συνολικών απαιτήσεων. Αλλά μάλλον δεν θα τους πειράξει μακροχρόνια και τόσο πολύ αυτό, γιατί η χασούρα που περίμεναν αν η Εθνική έπεφτε έξω ήταν πολύ μεγαλύτερη. Εξάλλου, όπως και οι παλιοί μέτοχοι, έτσι και αυτοί με την ανατίμηση της μετοχής παίζει να κερδίσουν χρήματα, και μάλιστα περισσότερα. Αν δεν συμπεριληφθεί η ΕΚΤ, τότε το μερίδιό της έχει πάει στους καταθέτες, οι οποίοι ουσιαστικά θα χάσουν προς στιγμήν μέρος των καταθέσεών τους αλλά, όπως και οι άλλοι πιστωτές, μπορεί να ρεφάρουν αν περιμένουν λίγο. Εδώ υπάρχει πρόβλημα και το αναλύω παρακάτω.

Το σημαντικό είναι βέβαια ότι αν έχουν ανάγκη τα λεφτά για να εξυπηρετήσουν δικές τους υποχρεώσεις, οι πρώην πιστωτές μπορούν να πουλήσουν τις μετοχές και να πάρουν ό,τι τους δώσει η αγορά. Δεν θα διστάσουν (οι τράπεζες τουλάχιστον), γιατί τη λογιστική ζημιά την έχουν ήδη γράψει. Οι δικοί τους πιστωτές με τη σειρά τους, αντί να χάνουν τον ύπνο τους στην ιδέα μιας απροσδιόριστης απώλειας, τώρα ξέρουν αν μπορούν ή όχι να τους πληρώσουν. Το Ευρωπαϊκό πιστωτικό σύστημα δεν κινδυνεύει πια από μόλυνση, κι αν κάποια τράπεζα βρεθεί σε δύσκολη θέση, μπορεί κι αυτή να κάνει bailin.

Η διοίκηση της τράπεζας έχει βέβαια χάσει κι αυτή, ίσως ακόμη περισσότερα. Οι καινούργιοι μέτοχοι δεν είναι η παλιά χαρωπή παρέα που τους έκανε πλάτες. Είναι ξένοι τραπεζίτες και ενδεχωμένως ντόπιοι καταθέτες, είναι αγριεμένοι με τη χασούρα, έστω και προσωρινή, και γενικά αν δεν πειστούν ότι η διοίκηση όντως δεν έφταιγε για την κατάντια της Εθνικής (πράγμα πολύ δύσκολο) έχουν την εξουσία να την απολύσουν στην επόμενη γενική συνέλευση.

Και το Ελληνικό κράτος έχει τιμωρηθεί, αλλά με υγιή τρόπο. Σε αντάλλαγμα για τα 9δις που κέρδισε, έχει πλέον απωλέσει την ικανότητα να επηρρεάζει τις αποφάσεις της Εθνικής (συγκεκριμένα την ικανότητα να την ψιλο-υποχρεώνει να το δανείζει). Woopie-doo.

Κατά τα άλλα, ο φορολογούμενος αντί να ξελασπώσει την Εθνική και να αναρωτιέται γιατί δεν δανείζει, έχει κερδίσει 9δις και βλέπει το δανεισμό να επανέρχεται. Το πόσο θα τιμωρηθούν για την απερισκεψία τους οι πρώην πιστωτές θα το αποφασίσει η αγορά, ανάλογα με την αποτίμηση της μετοχής της Εθνικής (δείτε όμως και παρακάτω τη σημείωση για τους καταθέτες). Αν τελικά η τράπεζα αποδειχθεί εύρωστη πέρα από τα τοξικά ομόλογα που κουβαλούσε, καλώς της είχαν δανείσει και θα αποζημιωθούν όταν πουλήσουν τις μετοχές τους. Το μάθημά τους πάντως θα το μάθουν και άλλη φορά θα προσέχουν σε ποιόν δανείζουν. Η διοίκηση θα τιμωρηθεί από τους μετόχους, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει σε κάθε σοβαρή επιχείρηση. Ο Ελληνικός λαός δεν χρειάζεται να αναρωτιέται γιατί το κράτος έχει λεφτά για τις τράπεζες και όχι για τις συντάξεις του. Η κρατική παρέμβαση στον χρηματοπιστωτικό κλάδο έχει μειωθεί, όπως απαιτούσαν ούτως ή άλλως οι πιστωτές μας.

Θα ρωτήσουν αρκετοί αν είναι όντως τόσο φιλελεύθερη αυτή η επιλογή. Εξάλλου βασίζεται σε μια δυναμική παρέμβαση του κράτους στη λειτουργία της αγοράς.

Προσωπικά θεωρώ ότι είναι και παραείναι φιλελεύθερη. Μέχρι προ τινός όλοι οι παράγοντες αυτής της αγοράς (ακόμη και οι καταθέτες) δεν ήξεραν πόσο αξίζει το ενεργητικό τους, και περίμεναν να το μάθουν από τις αποφάσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και άλλων πολιτικών παραγόντων. Η 'αγορά' κάθε άλλο παρά ελεύθερη ήταν. Ήταν απόλυτα ελεγχόμενη από κρατικούς φορείς, απλά σε δυνητικό επίπεδο. Θα ξελασπώσουν την Εθνική; Θα την αφήσουν να καταρρεύσει; Θα την εξαναγκάσουν σε συγχώνευση; Η αξία της μετοχής της ήταν ένας σταθμισμένος μέσος όρος της αξίας της υπό κάθε ένα από αυτά τα σενάρια, και μόνο το κράτος (Ελληνικό ή Ευρωπαϊκό, δεν έχει διαφορά) ήξερε ποιό από τα τρία θα πραγματοποιηθεί. Τώρα ο βαρύς δυνητικός αυτός έλεγχος έχει μετατραπεί προς στιγμήν σε ελαφρύτερο μεν, πραγματικό δε, έλεγχο, και έπειτα πέφτει στο μηδέν. Δεν υπάρχει σενάριο που να μειώνει περισσότερο την παρέμβαση κρατικών παραγόντων.

Επίσης δεν υπάρχει σενάριο που να μειώνει περισσότερο τη μόχλευση της τράπεζας αλλά και του γενικότερου συστήματος. Η λύση αυτή καταστρέφει 5.2δις ψεύτικα λεφτά (χρέος) και μετατρέπει άλλα 3.5δις από χρέος σε ίδια κεφάλαια, ενώ ταυτόχρονα μειώνει και το δημόσιο χρέος κατά 9δις. Κάθε άλλη λύση απλά μεταφέρει τη μόχλευση σε κάποιον άλλο κακομοίρη ο οποίος σχεδόν πάντα καταλήγει να είναι ο φορολογούμενος.

Δεν ξέρω πόσο περισσότερο θα ενοχλούσε τον κ. Βαρουφάκη μια τέτοια εξέλιξη από τη σημερινή κατάσταση. Εκείνοι που θα απογοητεύονταν περισσότερο από μια τέτοια επέμβαση θα ήταν οι μικροκαταθέτες (αν υπαχθούν στη ρύθμιση - δείτε παρακάτω), και έπειτα η διοίκηση της Εθνικής και οι προσκείμενοι σε αυτήν, οι λίγοι μέτοχοι που σκόπευαν να πουλήσουν άμεσα τις μετοχές τους για τον ένα ή τον άλλο λόγο (ποιοί άραγε θα ήταν αυτοί υπό συνθήκες αβεβαιότητας και υπο-κεφαλαιοποίησης;), και βέβαια όσοι ονειρεύονται έναν τραπεζικό κλάδο εν πολλοίς καθοδηγούμενο από το κράτος. Οι τελευταίοι ας μας κάνουν τη χάρη να υποδείξουν έναν κρατικοποιημένο τραπεζικό κλάδο που να μην παράγει τεράστιες ποσότητες κακών χρεών οι οποίες μετακυλίονται, αργά ή γρήγορα, στο φορολογούμενο. Και μετά να ξαναχωθούν κάτω από τη γέφυρά τους, τα καμμένα troll.

Γιατί δεν υποστηρίζουν τέτοιες λύσεις περισσότεροι φιλελεύθεροι; Πολλοί δεν τις υποστηρίζουν γιατί δεν είναι και τόσο τρομερά φιλελεύθεροι. Προς Θεού δεν είμαι κανένας Πάπας της συγκεκριμένης ιδεολογίας. Ούτε Καρδινάλιος. Δεν έχω καν αρχίσει να ξερογλείφομαι κοιτώντας τα παπαδάκια. Ξέρω όμως ότι ο κορπορατισμός σχεδόν πάντα ντύνεται με το μανδύα του φιλελευθερισμού για να γίνει ανεκτός, και στην Ελλάδα αυτό γίνεται συχνότερα απ' ό,τι αλλού. Άλλοτε πάλι μπορεί κανείς να ξεκινά ως φιλελεύθερος, αλλά με τον καιρό πείθεται ότι δεν είναι η ιδεολογία του ανώτερη αλλά ο ίδιος, και οι άλλοι μπαρουτοκαπνισμένοι από την 'αγορά' φορείς της. Και ότι αν τους αφήσουμε να αναλάβουν τα ηνία αυτοί, με τη σφριγιλή τους, δοκιμασμένη από την αγορά, σκέψη, θα νικήσουν το σύστημα από μέσα. Γλαρόσουπα κανείς;

Δεν θέλω να κακίζω το Στ. Μάνο (με τον οποίο αντάλλαξε κουβέντες ο κ. Βαρουφάκης) και άλλους, ούτε να υπαινιχθώ ότι δεν είναι οι ίδιοι ιδεολογικά συνεπείς. Χαίρομαι που έχουμε μερικούς φιλελεύθερους, όσο γίνεται, πολιτικούς και σε αυτόν τον τόπο, γιατί κι εμάς κάποιος πρέπει να μας εκπροσωπεί. Ας συνεχίσουν να κάνουν τη δουλειά τους. Αλλά κάθε ιδεολογία είναι ένα τεντωμένο σκοινί και όταν σε τραβάνε από τη μια και σε σπρώχνουν από την άλλη είναι πολλές φορές δύσκολο να ισορροπήσεις. Οι ιδεολογικές παραφωνίες είναι εύκολες όταν είσαι αναγκασμένος να προτείνεις συγκεκριμένες λύσεις, πόσο μάλλον αν έχεις σταδιοδρομία, ή έστω βλέψεις, στην πολιτική.

Ούτε συμμερίζομαι τις αιτιάσεις πολλών, μεταξύ τους και του κ. Βαρουφάκη, ότι το πρόβλημα είναι η εξάρτησή των Ελλήνων 'φιλελευθέρων' από τις τράπεζες. Μη γελιόμαστε. Αν ο Στ. Μάνος και άλλοι φιλελεύθεροι είχαν πλέον τόσο πολύ τις πλάτες των τραπεζιτών, δεν θα ζητιάνευαν συνδρομές στο facebook. Κακά τα ψέμματα, οι διοικησεις των τραπεζών αποδεδειγμένα κάνουν μια χαρά τη δουλειά τους υπό κάθε καθεστώς. Από την Κίνα και στην Κούβα ως τη Δανία και τη Σουηδία ή τη Ζιμπάμπουε και το Κογκό υπάρχουν τράπεζες και οι διευθύνσεις τους είναι καλοταϊσμένες και συντρώγουν με τους κυβερνώντες.Αν θέλει κανείς να συγκρίνει την αγάπη των τραπεζιτών προς τους πραγματικούς φιλελελυθερους με τα αισθήματά τους προς άλλες ιδεολογίες κομμάτων εξουσίας δεν έχει παρά να συγκρίνει τις λίστες χρηματοδοτών του ισχυρότερου φιλελεύθερου του πλανήτη, του Ron Paul, με αυτές οποιουδήποτε πολιτικού σε κόμμα εξουσίας στις χώρες όπου διεξάγονται ελεύθερες εκλογές και θα δει ότι ο φιλελευθερισμός όταν είναι έστω και λίγο καθαρός ιδεολογικά δεν έχει επ' ουδενί λόγω τη στήριξη των τραπεζών.

Βέβαια θα έχετε ορισμένοι διακρίνει και άλλους, σημαντικότατους λόγους, για τους οποίους δεν έχει προταθεί από πολλούς, πόσο μάλλον εφαρμοστεί μαζικά, η λύση που προτείνω. Πολύς κόσμος τέτοιες στιγμές προτείνει λύσεις με σοβαρόταρες επιπτώσεις χωρίς να συζητά τους κινδύνους και τις παρανέργειές τους, λες και αυτό θα ενδυνάμωνε τους επικριτές τους. Δεν θα ήθελα να πέσω σε αυτό το επίπεδο.

Βλέπετε, η λύση του bail-in είναι εύκολη για τις τράπεζες των οποίων οι υποχρεώσεις προς άλλες εμπορικές τράπεζες είναι μεγαλύτερες από την απαιτούμενη ανακεφαλαιοποίησή τους. Στην πράξη όμως, ειδικά αν ακολουθήσουν την ίδια τακτική όλες ταυτόχρονα, υπάρχουν και πολλές που θα πρέπει να φορτώσουν όχι μόνο τους πιστωτές τους, αλλά και είτε την ΕΚΤ είτε τους καταθέτες τους με μετοχές.

Εκεί έχουμε πρόβλημα γιατί αφ΄ενός η ΕΚΤ είναι εν πολλοίς ο φορολογούμενος (αν σκεφτούμε τον πληθωρισμό ως φόρο) και αφ' ετέρου ο καταθέτης όταν έβαλε τα λεφτά του στην άκρη περίμενε ότι θα παραμείνουν ασφαλή. Αν ήθελε μετοχές τραπεζών, και τον κίνδυνο που αυτές συνεπάγονται, θα τις αγόραζε. Για τον μικροκαταθέτη ειδικά, ή την επιχείρηση που έχει στην άκρη καταθέσεις για λόγους ρευστότητας, το πρόβλημα είναι πολύ μεγάλο: πρέπει να πουλάει μετοχές για να ζήσει.

Υπό αυτές τις συνθήκες οι καταθέτες μπορεί να χάσουν όχι μόνο χρήματα αλλά και την ίδια την πίστη τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα - μια πολύ σοβαρή απώλεια. Οι δε μετοχές θα πωλούνται κοψοχρονιά και θα συσσωρευθούν στα χέρια όποιων τυχαίνει να έχουν ρευστότητα - μια ουκ ευκαταφρόνητη μεταφορά πλούτου προς τους ήδη πλουσίους, παρόμοια με αυτή που οδήγησε στην άνοδο των ανατριχιαστικών oligarchs στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που προέβησαν σε ιδιωτικοποιήσεις μέσω κουπονιών των πρώην εθνικοποιημένων βιομηχανιών τους.

Βέβαια ας δούμε και τα πραγματικά νούμερα. Σε μια διάσωση μέσω bail-in οι καταθέτες θα τσόνταραν όπως είπαμε 5.5δις, από τα 68δις καταθέσεων που είχαν. Κοινώς ένας απροστάτευτος καταθέτης με 10,000 στην πάντα θα υποχρεωνόταν να δεχθεί να γίνουν τα 809 μετοχές, και θα έγραφε ζημιά την επόμενη μέρα ίση με 441 Ευρώ. Κοινώς θα έχανε το 4.4% των καταθέσεών του με την προοπτική να ρεφάρει μέσω ανατίμησης. Το μάξιμουμ που μπορεί πλέον να χάσει (αν η μετοχή πάει στο μηδέν, πράγμα αδύνατον για μια επαρκώς κεφαλαιοποιημένη τράπεζα) είναι 809 Ευρώ. Δεν είναι κάτι καλό αλλά δεν θα τροφοδοτήσει φυγή καταθέσεων, ειδικά αν ακριβώς το ίδιο κάνουν ταυτόχρονα όλες οι τράπεζες της Ευρωζώνης.

Γίνεται βέβαια να αποσοβηθούν αυτοί οι κίνδυνοι κάνοντας χρήση των κρατικών εγγυήσων για τους μικροκαταθέτες - αν έχεις στην τράπεζα πάνω από 100,000 Ευρώ, όσο να' ναι έχεις μια άλλη ανοχή στον κίνδυνο και μικρότερες ανάγκες ρευστότητας. Το κράτος έχει ήδη εξοικονομήσει αρκετά ώστε να μπορεί να τιμήσει τις εγγυήσεις του. Για τις επιχειρήσεις οι τράπεζες θα μπορούσαν να επιτρέψουν να διατηρηθούν επιπλέον ως καταθέσεις ποσά ανάλογα των αναγκών ρευστότητάς τους βάσει των ιστορικών κινήσεων των λογαριασμών τους.

Βέβαια και αυτές οι ρυθμίσεις θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο κατάχρησης, αν η εφαρμογή του bail-in δεν ήταν απόλυτα μυστική και αιφνιδιαστική - ο μεγαλοκαταθέτης θα μπορούσε να σκορπίσει τις καταθέσεις του σε μερίδια κάτω των 100 χιλιάδων κάτω ίσως από διαφορετικά ονόματα. Και κακά τα ψέμματα, το μυστικό θα διέρρεε αργά ή γρήγορα, εκτός (ίσως!) αν οι Ελληνικές αρχές δεν είχαν την παραμικρή ανάμειξη και όλα γινόντουσαν σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ακόμη και τότε, η οργάνωση θα έπρεπε να είναι τέλεια.

Τέλος, το κανόνι που θα μπορούσαμε να βαρέσουμε δεν θα ήταν σε καμμία περίπτωση 100%, γιατί θα έπρεπε να είναι συμφωνημένο με τους Ευρωπαίους εταίρους μας. Βλέπετε, θα ήταν απαραίτητη η συνδρομή των ρυθμιστικών τους αρχών, γιατί οι πιστωτές των τραπεζών μας είναι ως επί το πλείστον ξένοι. Παρομοίως και για τις περισσότερες χώρες. Τα αλυσιδωτά bail-ins είναι σαν τις μουσικές καρέκλες - στο τέλος κάποιος πρέπει να μείνει χωρίς καρέκλα, και οι περισσότερες χώρες δικαιολογημένα θα προσπαθούσαν να φροντίσουν να μην είναι αυτές (ή μάλλον οι τράπεζές τους) σε αυτή τη θέση.

Ούτε βέβαια θα γλιτώναμε έτσι τον αποκλεισμό από τις αγορές μετά το κανόνι. Αυτή είναι συνέπεια της απώλειας αξιοπιστίας και κυρίως της μηδενικής βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών μας - άρα και πάλι η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος θα ήταν μονόδρομος.

Μια τελευταία ένσταση θα ήταν ότι και οι καταθέτες φορολογούμενοι είναι, οπότε στο βαθμό που οι τράπεζες έχουν υποχρεώσεις προς τις εμπορικές τράπεζες μικρότερες από τα κεφάλαια που χρειάζονται, δεν έχει όντως προστατευθεί ο φορολογούμενος. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά έχω να αντιτείνω τα εξής δύο πράγματα. Πρώτον, αντί ο φορολογούμενος να υποχρεούται να αναλάβει ένα ακόμη μεγαλύτερο μη βιώσιμο χρέος (το οποίο θα πρέπει να κουρευτεί κάποια στιγμή στο μέλλον, βάζοντας πάλι μέσα τις τράπεζες), πλέον αναλαμβάνει το κίνδυνο που ενέχουν οι μετοχές των τραπεζών. Δεν είμαι βέβαιος ότι ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος. Αυτό που αλλάζει είναι η χρονική στιγμή και η σφοδρότητα της εκδήλωσής του.

Τέλος, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά: αντί η παρούσα γενιά να στείλει το λογαριασμό στα εγγόνια της, τα οποία καθώς διαφαίνεται θα είναι φτωχότερα από την ίδια, θα πληρώσει η ίδια ως όφειλε. Και επειδή ως φόντο αυτής της συζήτησης έχουμε βάλει της γης τους κολασμένους, ας σημειωθεί ότι το bail-in είναι πολύ πιο προοδευτικό (υπό την έννοια της προστασίας των φτωχώτερων) απ' ότι η συσσώρευση επιπλέον χρεών που θα πρέπει να αποπληρωθούν μέσω φορολογίας - κι αυτό γιατί ακόμη και χωρίς κρατικές εγγυήσεις οι τραπεζικές καταθέσεις είναι πολύ πιο άνισα κατανεμημένες υπέρ των πλουσίων απ' ό,τι τα εισοδήματα.

Τέλως πάντων πιο εύκολο θα ήταν να γίνουν όλα τα παραπάνω σωστά παρά να ολοκληρωθεί με επιτυχία η 'διάσωση' οποιασδήποτε χώρας, είτε όπως την επιθυμεί ο κ. Βαρουφάκης είτε όπως μεθοδεύεται στην πραγματικότητα. Κι όμως όσοι με τόσο πάθος μιλούν για χρεωκοπία και για τιμωρία των τραπεζών δεν έχουν σχεδόν τίποτε να πούν για αυτή τη λύση, η οποία αποτελεί απόλυτη αποκλειστικότητα των μισητών φιλελευθέρων. Ίσως επειδή πολλοί εξ' αυτών (και δεν εννοώ τον κ. καθηγητή) πάνω απ' όλα, συμπεριλαμβάνομένης και της εξυγίανσης της Ευρωπαϊκής οικονομίας, επιθυμούν την κρατικοποίηση των τραπεζών, και δεν θέλουν να χαθεί η μοναδική ευκαιρία που τους έδωσε η κρίση. Ίσως πάλι επειδή προτιμούν μια λύση που εξαλείφει πλήρως το δήθεν απεχθές χρέος.

Ας τα αφήσουμε αυτά για μια άλλη μέρα. Εγώ σε αντίθεση με τους υπόλοιπους συνομιλητές, θα επανάλθω στο θέμα. Για την ώρα ελπίζω να κατανοείτε γιατί διαστάζουν κάποιοι φιλελεύθεροι να προτείνουν τη λύση του bail-in. Είναι δύσκολη, δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ μαζικά, και μολονότι το κόστος της είναι ελαφρύτερο, ορθολογικότερο και πιο προοδευτικά κατανεμημένο απ' ότι των ως τώρα διασώσεων, εντούτοις υπάρχει.

ΥΓ: Ο @kalamake έχει δίκιο και με προβλημάτισε. Το πρόβλημα της συμμετοχής της ΕΚΤ είναι σημαντικό. Σε πρώτη φάση θα έλεγε κανείς ότι η συμμετοχή της ΕΚΤ είναι συμφέρουσα, ειδικά εφ' όσον η ΕΚΤ έχει στο παρελθόν παραιτηθεί των κερδών της από αγοραπωλησίες π.χ. ομολόγων. Θα μπορούσε να κάνει το ίδιο και με τα μερίσματα και κέρδη από ανατιμήσεις των μετοχών που θα υποχρεωνόταν να αγοράσει. Από την άλλη, όπως είπε και ο @kalamake, αν δεν βγει από τη μέση η ΕΚΤ ο φορολογούμενος παραμένει στο παιχνίδι και με σχεδόν όλες του τις μάρκες, και η ανεξαρτησία της ΕΚΤ πάει περίπατο. Προσωπικά θεωρώ και τα δύο αυτά επιχειρήματα ισχυρότερα, οπότε θα συμφωνούσα να μείνει απέξω από το bail-in η ΕΚΤ. Οπότε μπαίνουμε θέλοντας ή μη στο περίπλοκο και δυσάρεστο σενάριο της συμμετοχής των καταθετών στο bail-in.

Αν οι κατά τόπους πολιτικοί, κυβερνήσεις και ρυθμιστικές αρχές έχουν κάνει τις ίδιες σκέψεις, τότε μπορείτε να κατανοήσετε τους δισταγμούς τους. Εκτιμώ όμως ότι πολύ σύντομα θα εξαντλήσουν όλες τις άλλες επιλογές τους και θα έρθουν, με την ουρά στα σκέλια, στα λόγια μας.

ΥΓ2: Κι εγώ αντιτίθεμαι στο σημερινό ρόλο των κεντρικών τραπεζών, ειδικά στη δυνατότητά τους να καθορίζουν την προσφορά του χρήματος και τα επιτόκια. Εντούτοις για τις ανάγκες του συγκεκριμένου post είπα να περιοριστώ μόνο σε πράγματα που μπορούν να επιτευχθούν μέσα στους επόμενους μήνες. Νομίζω ότι ακόμη και του Ron Paul θα του έπαιρνε στην πράξη κάμποσο καιρό να καταργήσει το Fed.

ΥΓ3: Δυστυχώς ο κύριος καθηγητής μολονότι του έστειλα το παρόν κείμενο και παρά το γεγονός ότι σίγουρα γνωρίζει από παλαιότερα τη φιλελεύθερη λύση στο πρόβλημα των τραπεζών, εντούτοις επιμένει στη κήρυγμά του περί δήθεν επιβεβλημένων κρατικών bailout, με την ανατριχιαστική φράση:

Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν θα πρέπει να γίνει «μετάγγιση» κεφαλαίων από το ευρωπαϊκό δημόσιο στις ιδιωτικές τράπεζες. Αυτό είναι (και πρέπει να είναι) δεδομένο.

 Δεν είναι και δεν πρέπει να είναι δεδομένο κύριε καθηγητά. Κατεβάστε παρακαλώ το χέρι σας, θα μουδιάσει.