ΠΟΣΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ;

*** Αυτό το άρθρο είναι αρκετά παλιό και οι αριθμοί δεν ανταποκρίνονται πλέον στην πραγματικότητα (αν και ποιοτικά δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα). Αν σας άρεσε, δοκιμάστε ένα από τα άλλα μου άρθρα, π.χ αυτό.***


Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου ένα άρθρο που δημοσίευσε ο ευπρεπής και ενδιαφέρων συνομιλητής @SalataTV, βασισμένο σε δημοσίευση του ‘Ιού’ της Ελευθεροτυπίας, με τίτλο ‘Ο μύθος του υπερπληθυσμού των δημοσίων υπαλλήλων’.

Η κεντρική θέση του άρθρου είναι ότι τα περί υπεράριθμων δημοσίων υπαλλήλων και υπερτροφικού δημοσίου μπορεί να ακούγονται λογικά βάσει ορισμένων από τα βιώματα του μέσου  Έλληνα, αποδεικνύονται όμως ανεδαφικά αν οι πραγματικοί αριθμοί συγκριθούν με τους αντίστοιχους σε άλλες χώρες της Ευρώπης ή του ανεπτυγμένου κόσμου. Επιπλέον, τα δύο άρθρα συμπεραίνουν ότι η φιλολογία περί διογκωμένου δημοσίου μεθοδεύεται από κέντρα εξουσίας, που ως σκοπό έχουν τον περιορισμό του ρόλου του κράτους και της διαπραγματευτικής δύναμης των συνδικαλισμένων δημοσίων υπαλλήλων.

Όπως φαντάζεστε, διαφωνώ. Γνωρίζοντας όμως ότι η κουβέντα αυτή είναι άλλο τόσο περίπλοκη όσο είναι σημαντική, ζήτησα από τους συνομιλητές μου στο Twitter ένα μικρό περιθώριο χρόνου για να ετοιμάσω ένα σχετικό άρθρο. Τα ευρήματά μου τα παρουσιάζω παρακάτω σε συνέχειες. Ζητώ την κατανόησή σας για τυχόν καθυστερήσεις.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΛΟΙ ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ;

Η ΕΛΣΤΑΤ δημοσιεύει υπολογισμούς για τον πληθυσμό των υπαλλήλων στη δημόσια διοίκηση, άμυνα και υποχρεωτική δημόσια ασφάλιση κάθε τρίμηνο βάσει της  Έρευνας Εργατικού Δυναμικού. Μπορείτε να τους βρείτε εδώ. Για να μπορούμε να συγκρίνουμε αυτούς τους υπολογισμούς με τα αποτελέσματα της πρόσφατης πρώτης απογραφής των δημοσίων υπαλλήλων, ιδανικά θα χρησίμευε να έχουμε στοιχεία από τον Ιούλιο του 2010. Επειδή τα στοιχεία ανά κλάδο είναι τριμηνιαία, αριθμούς έχουμε μόνο για το τρίμηνο ως τον Ιούνιο και έπειτα για το τρίμηνο ως το Σεπτέμβρη, είναι όμως βέβαιο ότι μιλάμε για ένα νούμερο της τάξης του 370.000.

Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας, για συντομία ΔΟΕ, (τον οποίο όπως θα δείτε σύντομα επικαλούνται όλες οι πλευρές σε αυτή τη συζήτηση) υπολογίζει ότι το 2008 οι δημόσιοι οργανισμοί πέραν της δημόσιας διοίκησης απασχολούσαν 630.000 υπαλλήλους (αναζητήστε τα τελευταία στοιχεία εδώ), και υπολογίζει το συνολικό πλήθος των ΔΥ σε 1.022.000 – ένα νούμερο πολύ κοντινό στους υπολογισμούς του ΕΒΕΑ τους οποίους δικαίως σχολιάζει απαξιωτικά ο Ιός. Από αυτό το νούμερο θα αφαιρέσω, για να είμαστε δίκαιοι, γύρω στους 27 χιλιάδες ούτως ώστε αναλογικά να αντικατοπτρίζει στο γενικότερο Δημόσιο τη μείωση προσωπικού που πραγματοποιήθηκε στις δημόσιες υπηρεσίες από το 2008 ως τα μέσα του 2010. Το σύνολο είναι μόλις κάτω από 1 εκατομμύριο.

Η απογραφή βέβαια του 2010 βρήκε μόλις 760.000 δημοσίους υπαλλήλους – κυρίως επειδή δεν συμπεριέλαβε ΔΕΚΟ, ΝΠΙΔ και δημοτικές επιχειρήσεις. Λέτε οι παραπάνω να μην καλύπτουν το κενό των 230.000; Εγώ πιστεύω ότι το καλύπτουν με άνεση. Όπως και να ‘χει το πράγμα, η δεύτερη φάση της απογραφής θα επιδιώξει να συμπεριλάβει και αυτούς τους κλάδους. Οι συντάκτες του Ιού θα πουν βεβαίως ότι πρόκειται για μαγείρεμα για να βγει το επιθυμητό νούμερο, αλλά αυτό δεν εξηγεί γιατί κυβέρνηση, εργοδότες και συνδικάτα ήταν ικανοποιημένοι ήδη από το 2008 με το νούμερο των 1.022.000 ΔΥ.

Τώρα σχετικά με το αν υπήρχαν κάποιοι που φώναζαν για 1,5, 2 και 2,5 εκατομμύρια δημοσίους υπαλλήλους όπως μας βεβαιώνει ο Ιός (παίρνοντας γραμμή από την ΑΔΕΔΥ), δεν μπορώ να το κρίνω, ούτε ονομάζουν κανέναν τέτοιο προπαγανδιστή οι συντάκτες. Μια απλή αναζήτηση στο Google θα σας δείξει ότι τα ‘παπαγαλάκια’, αν όντως είναι τέτοια, μιλούσαν για 1 εκατομμύριο, άντε και κάτι παραπάνω.  Βέβαια πάντα θα υπάρχουν ‘κάποιοι’ αναλφάβητοι καραγκιόζηδες που πιστεύουν ο,τιδήποτε και όλο και κάποιος θα βρέθηκε να πει κάποια μαλακία στα κανάλια. Έχω κάπου έξι χρόνια να δω ειδήσεις από Ελληνικό κανάλι οπότε μπορεί να μου ξέφυγε. Αλλά δεν θεωρώ ότι υπήρχε άτομο σε υπεύθυνη θεσμική θέση ή με σοβαρή επιρροή στην κοινή γνώμη που να υιοθετούσε τέτοιους υπολογισμούς. Προσωπικά έχω γράψει στο παρελθόν ότι ο αριθμός τους πρέπει να ήταν μικρότερος από  1.024.000 το 2007 (εξηγώ γιατί εδώ).  Δεν έπεσα έξω.

Όλα τα παραπάνω βέβαια δεν απαντούν το ερώτημα του αν είναι υπεράριθμοι οι δημόσιοι υπάλληλοι. Για να αποδείξουν το αντίθετο οι άνθρωποι της ΑΔΕΔΥ και οι συντάκτες του Ιού επικαλούνται μια έρευνα, της οποίας τα στοιχεία σταματούν στο 2002 και η οποία δεν εξηγεί τον ορισμό των δημοσίων υπαλλήλων που χρησιμοποιεί.  Η έρευνα με τη σειρά της επικαλείται το Economic Outlook του ΟΟΣΑ από τον Ιούνιο του 2003, όπου τα στοιχεία αυτά δεν αναφέρονται πουθενά.

Δεν πειράζει. Μπορείτε να δείτε να τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του ΟΟΣΑ εδώ, τα οποία λένε περίπου το ίδιο πράγμα και κατονομάζουν ως πηγή τον ΔΟΕ. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, μας λέει ο ΟΟΣΑ, είναι σχεδόν οι μισοί απ’ ό,τι στη μέση ανεπτυγμένη χώρα, αν τους μετρήσουμε ως αναλογία επί του εργατικού δυναμικού.  Έχουμε αν μη τι άλλο πολύ λίγους δημοσίους υπαλλήλους. Τα προβλήματα με αυτό το νούμερο όμως είναι πολλαπλά, και έχουν να κάνουν τόσο με τον αριθμητή όσο και με τον παρονομαστή που χρησιμοποιεί ο ΟΟΣΑ.

Εδώ κάποιοι θα αρχίσετε να δυσανασχετείτε αλλά σας παρακαλώ να συνεχίσετε να διαβάζετε: δεν σκοπεύω να κερδίσω χρόνο βάζοντας αστερίσκους, ούτε να επιμείνω σε λεπτομέρειες για να σας αποπροσανατολίσω. Σας υπόσχομαι ότι μια σε βάθος μελέτη των στοιχείων στηρίζει το υπεράριθμο των δημοσίων υπαλλήλων.

Στον αριθμητή, ο ΟΟΣΑ χρησιμοποιεί μόνο στοιχεία για την απασχόληση στον κλάδο της Γενικής Κυβέρνησης  τα οποία παίρνει από τον ΔΟΕ – στην περίπτωση της Ελλάδας, κάπου 390.000. Αυτοί ο ίδιος ο ΔΟΕ μας πληροφορεί ότι είναι λίγο παραπάνω από το ένα τρίτο (38%) των δημοσίων υπαλλήλων της χώρας, οπότε η πληροφορία που αντλούμε από τα στοιχεία του ΟΟΣΑ είναι πολύ περιορισμένη και ίσως παραπλανητική.

Βασιζόμενος σε αυτόν τον ελαττωματικό ορισμό των δημοσίων υπαλλήλων, ο ΟΟΣΑ δίνει την πυκνότητα απασχόλησης στο Δημόσιο για την Ελλάδα το 2008 ως λίγο μικρότερη από 8%. Συγκριτικά μπορεί κανείς να υπολογίσει την ίδια αναλογία, π.χ. στη Γερμανία, όπου ανέρχεται στο 12%. Ο Έλλην συνδικαλιστής της ΑΔΕΔΥ κοιτά αυτά τα στατιστικά και αναφωνεί ‘Πάρτα μωρή άρρωστη!’, συμπεραίνοντας ότι οι συνάδελφοί του όχι μόνο δεν είναι υπεράριθμοι αλλά αντιθέτως παραείναι λίγοι . 

Αν όμως προσθέσουμε και τους δημοσίους υπαλλήλους που απασχολούνται εκτός της Γενικής Κυβέρνησης (και για τις δύο χώρες εννοείται) τότε συμβαίνει κάτι μαγικό. (Αντλώ τα σχετικά στοιχεία από τον ΔΟΕ εδώ). Τα στατιστικά γίνονται 20% για την Ελλάδα και 13.6% για τη Γερμανία. Δείτε και το σχετικό γράφημα παρακάτω, για να καταλάβετε το μέγεθος της πλάνης.

UPDATE: Σχετικά με τους παραπάνω αριθμούς ακούω στα comments κάτι ψελλίσματα και χαχανητά περί δημιουργικής λογιστικής. Να εξηγήσω λοιπόν τίνος είναι τα λογιστικά 'κόλπα' που τόσο σας ενοχλούν. Ο ΔΟΕ, του οποίου τα στοιχεία επικαλούμαι, συνδιοικείται από εργοδότες, κυβερνήσεις και εργατικά σωματεία και τα στοιχεία του συνυπογράφονται από τους συνδικαλιστές μας. Στις επίσημες στατιστικές του τα επιμέρους νούμερα τιτλοφορούνται ως '4. Κλάδος Γενικής Κυβέρνησης' και '5. Δημόσιες Επιχειρήσεις' και το άθροισμα των 1.020.000 τιτλοφορείται ως 'Δημόσιος Τομέας (4+5)'. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι ως χώρα να υποβάλουμε στον ΔΟΕ τέτοιο άθροισμα. Όπως θα δείτε παρακάτω, πολλές αξιοπρεπείς χώρες το αποφεύγουν. Αν λοιπόν οι αριθμοί δεν σας αρέσουν, πάρτε ένα τηλέφωνο την ΑΔΕΔΥ και πείτε τους να ανακαλέσουν την υπογραφή τους. Γιατί η 'δημιουργική λογιστική' που χλευάζετε είναι εργόχειρο των κοινωνικών εταίρων, όχι δική μου. Με λένε Κορνάρο και όπως θέλω σας pwnάρω.

Αν μάλιστα θέλουμε να αποφανθούμε περί βιωσιμότητας του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων, είναι καλύτερο να πάρουμε ως παρονομαστή το σύνολο των εργαζομένων και όχι ολόκληρο το εργατικό δυναμικό, το οποίο περιλαμβάνει και τους ανέργους. Με βάση αυτό τον υπολογισμό οι δημόσιοι υπάλληλοι το 2008 ήταν το 22.4% των εργαζομένων της χώρας, σε αντίθεση με περίπου 14% στη Γερμανία.

[Βλέπω ότι κάποιοι έχετε ενστάσεις σχετικά με τον υπολογισμό αυτό. Όπως προτιμάτε. Καλύψτε με το χέρι σας το γράφημα στα δεξιά για να μη σας συγχύζει και συνεχίστε να διαβάζετε :)) ] 

Γιατί κάνει τέτοια πράγματα ο ΟΟΣΑ, θα μου πείτε, και εκθέτει τα παληκάρια της ΑΔΕΔΥ; Κυρίως για να διατηρήσει τη συγκρισιμότητα των στοιχείων. Μολονότι το έργο της γενικής κυβέρνησης είναι πάνω κάτω ίδιο σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, το έργο των δημοσίων οργανισμών πέρα από αυτήν δεν είναι καθόλου συγκρίσιμο.  Αν για κάποιο λόγο θέλετε επιπλέον αποδείξεις, δείτε τι βρίσκει ο ΟΟΣΑ όταν προσεγγίζει το θέμα λίγο διαφορετικά: ποιό ποσοστό επί του συνολικού κόστους των υπηρεσιών του δημοσίου αναλώνεται σε αμοιβές υπαλλήλων; Στην Ελλάδα, το 59.1%. Στη μέση ανεπτυγμένη χώρα, το 47.8%.  

Μπορώ να επαναλάβω όλους αυτούς τους υπολογισμούς για άλλες χώρες αλλά δυστυχώς δεν προλαβαίνω. Είναι νομίζω σαφές όμως ότι χωρίς περαιτέρω μελέτη οι αριθμοί του ΟΟΣΑ τους οποίους επικαλείται ο Ιός είναι πολύ παραπλανητικοί και τείνουν να υποτιμούν δραστικά τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα. 

Ορισμένοι εκ δεξιών μπορεί, βάσει αυτών των υπολογισμών, να προσπαθήσουν να συμπεράνουν πόσοι υπεράριθμοι δημόσιοι υπάλληλοι υπάρχουν. Για να μην κουράζεστε, μπορώ να σας πω από τώρα ότι για να πιάσουμε τα ίδια ποσοστά με τη Γερμανία θα έπρεπε να χαθούν περίπου 330.000 με 360.000 θέσεις εργασίας στο δημόσιο, με μια γενναία αύξηση στις κεντρικές κρατικές υπηρεσίες και μεγάλες περικοπές παραέξω. Αλλά ας μη βιαζόμαστε: κι αυτά τα νούμερα είναι εξίσου άχρηστα. Διαφορετικές χώρες έχουν διαφορετικούς κρατικούς μηχανισμούς και αυτό έχει επιπτώσεις για τον αριθμό των υπαλλήλων που χρειάζονται.

Η σημαντικότερη επιρροή κατά τη γνώμη μου προέρχεται από την αποκέντρωση του κράτους. Όπως δείχνουν τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, η τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση στις ανεπτυγμένες χώρες διαχειρίζεται κατά μέσο όρο το 23.2% των δημοσίων δαπανών. Στην Ελλάδα διαχειρίζεται το 5.7%. Όταν η περιφεριακή και τοπική αυτοδιοίκηση έχει σοβαρές και περίπλοκες αρμοδιότητες, χρειάζεται και πολύ περισσότερους υπαλλήλους, και ορισμένες εργασίες μοιραία επαναλαμβάνονται στο τοπικό και εθνικό επίπεδο. Κάποια είδη υπαλλήλων που σε μη αποκεντρωμένα κράτη τα χρειάζεται μόνο το υπουργείο οικονομικών (π.χ. ελεγκτές ή στατιστικούς) σε ένα αποκεντρωμένο κράτος τις χρειάζονται και οι οικονομικές υπηρεσίες σε περιφερειακές και τοπικές αρχές. Σε ομοσπονδιακές χώρες οι περιφερειακές αρχές έχουν δικές τους κυβερνήσεις και κοινοβούλια.  Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τον πολύ μεγαλύτερο βαθμό απασχόλησης στις κεντρικές δημόσιες υπηρεσίες που επιδεικνύουν άλλες χώρες. Ο σημαντικότερος όμως παράγοντας είναι η παραγωγικότητα του δημοσίου, και γι' αυτήν έχω να σας πω μερικά πράγματα παρακάτω.

Θα μου πείτε βέβαια, γιατί επέλεξα ως χώρα σύγκρισης τη Γερμανία. Γερμανοί είναι αυτοί, δουλειά τους είναι να μας pwnάρουν όπου μπορούν. Στην πραγματικότητα η μόνη κάπως συγκρίσιμη χώρα είναι η Πορτογαλία (μια μικρή χώρα με μεσογειακές αγκυλώσεις και εξίσου συγκεντρωτικές δομές με τις δικές μας), αλλά δυστυχώς γι’ αυτήν ο ΔΟΕ δεν μπορεί να παραθέσει συγκρίσιμα στοιχεία.

Αλλά αφού πιάσαμε κι αυτό το τροπάριο γιατί να μη δούμε και τους σημαιοφόρους του pwnage, τους  Σκανδιναβούς; Κι εδώ έχουμε πρόβλημα συγκρίσιμων στοιχείων αλλά μία από τις σκανδιναβικές χώρες, η Δανία, παρέχει όντως στο ΔΟΕ συγκρίσιμα στοιχεία με αυτά της Ελλάδας. Το ποσοστό των ΔΥ επί του εργατικού δυναμικού λοιπόν είναι 20.7% έναντι 20.2% για την Ελλάδα. Τόσο υπερτεράστιο είναι το Δανέζικο δημόσιο σε σχέση με το δικό μας παίδες. Μιλάμε για ξύλο. Δεν θα τσαντίσω τους κρατιστές φίλους με το να αναπροσαρμόσω αυτά τα ποσοστά βγάζοντας απέξω τους ανέργους. Δείτε όμως και την κατανομή του, και δείτε πόσο παραπλανητικό είναι (και πάλι!) να κοιτάμε μόνο τους αριθμούς της δημόσιας διοίκησης:

Σε όσους πανηγυρίζουν διαβάζοντας τα παραπάνω ως και καλά απόδειξη της ανωτερότητας του μεγάλου κράτους έχω να πω το εξής: όσο το οριακό όφελος που αποκομίζει ο φορολογούμενος πληρώνοντας δημοσίους υπαλλήλους υπερβαίνει το οριακό όφελος από ό,τι άλλες δαπάνες θα επέλεγε να κάνει από μόνος του, λογικό είναι να επιλέγει να δίνει κι άλλα λεφτά για να πληρώνονται οι δημόσιοι υπάλληλοι αντί να τα βάζει στην τσέπη του. Οι φόροι του Δανού 'αγοράζουν' περισσότερες υπηρεσίες από τους δημοσίους υπαλλήλους του απ' ό,τι αυτοί του Έλληνα ανά μονάδα κόστους. Προφανώς λοιπόν ο Δανός καλά κάνει και δέχεται να πληρώνει. παραπάνω φόρους για να συντηρεί το μεγαλύτερο δημόσιο τομέα του. 

Με την ίδια λογική αναρωτηθείτε: έχουμε περίπου το ίδιο αποδοτικούς δημόσιους υπαλλήλους με τη Δανία; Αν όχι, τότε δεν πρέπει να δεχόμαστε να τους δίνουμε περίπου τα ίδια λεφτά, όπως και κάνουμε. Όσο πιο μεγάλο το κενό της παραγωγικότητας, τόσο πιο μεγάλο θα πρέπει να είναι και το κενό στη διάθεσή μας να πληρώνουμε δημοσίους υπαλλήλους. Χε-λόου!!! Η αποδοτικότητα δε των δημοσίων υπαλλήλων δεν αυξάνεται (σημειωτέον) με το να προσλαμβάνουμε περισσότερους. Αυξάνεται με επενδύσεις. Πρώτα να έρθει η αύξηση της παραγωγικότητας και μετά θα βάλω κι εγώ ο Ελληνάρας το χέρι στην τσέπη να πληρώσω δημόσιους υπαλλήλους. Στο μεταξύ ευχαρίστως να πληρώσω για ό,τι αποδεδειγμένα αυξάνει την ικανότητά τους να μου παρέχουν απαραίτητες υπηρεσίες. Κι όμως κανείς δεν διαδηλώνει για καλύτερα πληροφοριακά συστήματα, υψηλότερα standards προσλήψεων ή αυστηρότερη αξιολόγηση. Ούτε που τους περνά από το μυαλό ότι όλα αυτά μπορεί τελικά να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στο Δημόσιο.
  
Τέλος η σύγκριση με Γερμανία και Δανία μου λέει και κάτι ακόμη. Όσο πιο ποιοτικό δημόσιο τομέα έχει μια χώρα, τόσο λιγότερους υπαλλήλους απασχολεί εκτός των κεντρικών υπηρεσιών του κράτους. Το κράτος κοιτά να κάνει τις δουλειές που μόνο αυτό μπορεί να κάνει και αφήνει τα υπόλοιπα στους ιδιώτες. Ας μην αναζητείτε (όσοι το αναζητείτε) μόνο το μεγάλο κράτος της Αρείας Φυλής: να απαιτείτε πρώτα απ' όλα τις δομές που το καθιστούν βιώσιμο. 

Σας αφήνω για την ώρα με μια απλή γραφική απεικόνιση των διαφόρων υπολογισμών για το πλήθος των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα. Το εμβαδό κάθε κύκλου είναι άναλογο του αριθμού των εργαζομένων.