ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΠΑΡΑΠΟΝΙΑΡΗΔΕΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ; ΜΕΡΟΣ 2ο: ΠΟΛΥ ΠΙΟ ΒΑΘΕΙΑ ΣΤΟ ΛΑΓΟΥΜΙ

Σε απάντηση στην πρόσφατή μου ανάρτηση σχετικά με την υποκειμενικότητα της φτώχειας στην Ελλάδα, έλαβα μια-δυο φορές την εξής ένσταση: 

'ωραία όλα αυτά αλλά η Ελλάδα έχει πολλές χιλιάδες πολίτες, ειδικά ελεύθερους επαγγελματίες και αυτοαπασχολούμενους κάθε είδους, που δηλώνουν συστηματικά τεχνητά χαμηλά εισοδήματα, ώστε να φοροδιαφεύγουν ανενόχλητοι. Άλλοι πάλι ζούν από τη γκρίζα οικονομία. Λογικό είναι να δηλώνουν 'φτωχοί' πολλοί, οι οποίοι στην πραγματικότητα δεν είναι.'

Αυτό το επιχείρημα διαφέρει σημαντικά από το γενικότερο ισχυρισμό, ότι οι Έλληνες για λόγους πολιτικούς ή ιστορικούς/πολιτισμικούς, λένε ότι πεινάνε όταν στην πραγματικότητα ζουν καλά - τον οποίο εξέτασα σε βάθος στην προηγούμενη ανάρτηση. Κι αυτό γιατί υπαινίσσεται ότι και τα εισοδήματα που δηλώνουν σε έρευνες όπως η SILC οι Έλληνες είναι, στην τελική ανάλυση, ψευδή. Δεν λέμε δηλαδή μόνο ψέμματα στην εφορία όταν ρωτάει για το εισόδημά μας (αυτό είναι ήδη τεκμηριωμένο), λέμε ψέμματα και στις δημοσκοπήσεις όταν κάνουν το ίδιο. Και γιατί όχι εξάλλου; Δεν είναι παράλογο να φοβάται κανείς ότι ο υπάλληλος της ελστατ θα μαρτυρήσει στην εφορία τί εισόδημα δήλωσε στη έρευνα ώστε η εφορία να το αντιπαραβάλλει με το δηλωμένο εισόδημα στη φορολογική του δήλωση.** 

Ήθελα να συζητήσω, λοιπόν, το ενδεχόμενο να λένε ψέμματα στις έρευνες SILC οι Έλληνες και δη σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από ό,τι οι άλλοι Ευρωπαίοι. Αφενός γιατί η επιχειρηματολογία μου στο προηγούμενο άρθρο βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στη SILC- ειδικά τα όσα έγραψα περί της αγοραστικής αξίας ενός εισοδήματος στο όριο της φτώχειας. Αφετέρου επειδή όταν κάνουμε fact-checking δεν μπορούμε να διυλίζουμε τον κώνωπα των επιμέρους στατιστικών και να καταπίνουμε την κάμηλο των μεθοδολογικών προβλημάτων και έπειτα να λέμε 'μα φίλε δεν ήξερα!'. 

 Σε αυτή μας την προσπάθεια θα μας βοηθήσει μια πρόσφατη δημοσίευση της Eurostat που εξετάζει ακριβώς αυτό το ζήτημα - το κατά πόσο συνάδουν τα εισοδηματικά στοιχεία της SILC με τις εθνικές στατιστικές (πιο σωστά, με τους εθνικούς λογαριασμούς - το σύμπλεγμα από μετρήσεις από το οποίο εξάγουμε μεγέθη όπως το ΑΕΠ). Συγκρίνουν δηλαδή, σε εθνικό ή κλαδικό αλλά όχι ατομικό επίπεδο, τα εθνικά εισοδήματα που προκύπτουν αν σταθμίσει και αθροίσει κανείς όλες τις απαντήσεις στις έρευνες SILC με τα εθνικά εισοδήματα που καταγράφουν οι εθνικοί λογαριασμοί.   

Θα δείτε ότι έγραψα 'κατά πόσο συνάδουν' κι όχι κατά πόσο η μία επαληθεύει την άλλη. Οι εθνικοί λογαριασμοί βασίζονται σε πολλαπλές πηγές, πολλές εκ των οποίων είναι συλλογές διοικητικών στοιχείων κι όχι δημοσκοπικές έρευνες. Μπορεί να διαφωνούν με τη SILC όχι μόνο επειδή οι δημοσκοπικές έρευνες είναι υποδεέστερες μεθοδολογικά, αλλά και επειδή χρησιμοποιούν ίδιους ή παρόμοιους όρους για να περιγράψουν διαφορετικά μεγέθη (εν προκειμένω, διαφορετικά εισοδήματα).  

Όλα τα στοιχεία της δημοσίευσης που θα συζητήσουμε μπορείτε να τα κατεβάσετε από εδώ. Για να δούμε τι βρήκαν τα παιδιά εκεί στη Eurostat. 

Πρώτον - τα εισοδήματα της SILC διακυμαίνονται από χρόνο σε χρόνο προς την ίδια κατεύθυνση με τα εισοδήματα των νοικοκυριών όπως τα καταφράφουν οι εθνικοί λογαριασμοί. Η SILC δεν βγάζει λάθος προσήματα ως προς, για παράδειγμα, το ρυθμό ανάπτυξης του εισοδήματος των νοικοκυριών, ούτε παρουσιάζει τεράστιες αποκλίσεις από το ρυθμό αναπτυξης που καταγράφουν οι εθνικοί λογαριασμοί. Αυτό ισχύει και στην περιπτωση της Ελλάδας, και είναι σημαντικό εύρημα γιατί σε γενικές γραμμές το μέγεθος της γκρίζας οικονομίας δεν κινείται με τον ίδιο τρόπο που κινούνται οι δείκτες της επίσημης οικονομίας, μάλιστα συχνά κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση ή παραμένει σταθερό όταν η επίσημη οικονομία πέφτει κατακόρυφα.  Άρα είναι μεν δυνατό να καταλογίσει κανείς τις τυχόν αστοχίες της SILC στην αδήλωτη εργασία ή άλλες (ημι)παράνομες δραστηριότητες, όχι όμως περισσότερο από ότι θα καταλογίζαμε τις αστοχίες των εθνικών λογαριασμών, όπως πχ του ΑΕΠ.

Δεύτερον - η SILC μπορεί να παραβλέπει περίπου το μισό εισόδημα των Ελλήνων συνολικά (αν και όχι ανά ερωτώμενο). Τα εισοδήματα που δεν 'βλέπει' η SILC είναι εισοδήματα εταιριών και αυτοαπασχολούμενων - των μεν γιατί η SILC είναι έρευνα νοικοκυριών κι άρα αν τα νοικοκυριά δεν πάρουν τα κέρδη της επιχείρησης ως εισόδημα είναι λογικό να μην τα βλέπει - των δε, πολύ πιθανώς γιατί δεν τα δηλώνουν στις δημοσκοπήσεις όπως και δεν τα δηλώνουν στην εφορία. Οι εθνικοί λογαριασμοί δέχονται σημαντικές προσαρμογές ώστε να συμπεριληφθεί η γκρίζα οικονομία, και πρέπει να διασταυρωθούν με τους υπολογισμούς του εθνικού ακαθάριστου προϊόντος, οπότε δεν είναι παράλογο να είναι ακριβέστεροι. 

  

Το γράφημα που πραγματικά μάς απασχολεί είναι το παρακάτω - οι Έλληνες συνολικά δηλώνουν μόνο το 54% του εισοδήματός τους στη SILC. 

Η δημοσίευση μάλιστα δίνει και τα ποσοστά επί των επιμέρους εισοδημάτων

• το 84% των μισθών
• το 95% των φόρων τους
• το 78% των επιδομάτων
• το 47% των εισοδημάτων των αυτο-απασχολούμενων
• το 42% των εισοδημάτων από ακίνητα

Αν ισχύουν όλα αυτά τότε δεν είναι παράλογο να πούμε ότι το εισόδημα του Έλληνα στο όριο της φτώχειας έχει τελικά μικρότερη απόσταση από την αγοραστική δύναμη του Γερμανού που βρίσκεται στο όριο της φτώχειας. Γι' αυτό κάθησα και υπολόγισα τα εισοδήματα σε όρους PPS και μπορείτε να δείτε τα αποτελέσματα στον πίνακα παρακάτω. Το πιο τίμιο εισόδημα του Έλληνα είναι και πάλι πολύ μικρό, κάπου μεταξύ Λετονίας και Λιθουανίας. Επαναλαμβάνω ότι το βαθμό δήλωσης των εισοδημάτων μπορείτε να τα κατεβάσετε από εδώ και την αγοραστική δυναμη του εισοδήματος στο όριο της φτώχειας όπως το υπολογίζει η SILC μπορείτε να το βρείτε εδώ.  

Δέχομαι ότι η απόκρυψη εισοδήματος δεν μειώνει τα δηλωμένα εισοδήματα όλων το ίδιο κι άρα αλλάζει όλη την κατανομή, άρα επηρεάζει το πού μέσα στο εύρος των τιμών βρίσκεται ο διάμεσος. Δεν μπορώ να το ελέγξω εδώ - αλλά όπως βλέπετε δεν είναι τόσο εύκολο να παραβλέψουμε τη διαφορά των εισοδημάτων με το επιχείρημα ότι τάχα όλοι κρύβουν λεφτά. 

Μα, θα μού πείτε, οι εθνικοί λογαριασμοί όσες προσαρμογές κι αν κάνεις δεν πιάνουν τα πάντα, γι αυτό μιλάμε για γκρίζα οικονομία - τί νόημα έχει αυτή η σύγκριση; Μα γιατί ξέρουμε ότι η γκρίζα οικονομία εκτιμάται στο 21% περίπου της επίσημης στην Ελλάδα. Πάρτε λοιπόν τα παραπάνω νούμερα - προσθέστε 21%. Να σάς χαριστώ παραπάνω - υποθέστε ότι καμμία άλλη Ευρωπαϊκή οικονομία δεν έχει τέτοιο πρόβλημα. Βλέπετε ότι το όριο της φτώχειας στην Ελλάδα δύσκολα πάει στο ίδιο επίπεδο με αυτό της Κύπρου. Παραμένει πολύ χαμηλότερο, σε όρους αγοραστικής δύναμης, από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Όλα αυτά τα γράφω εν μέρει για να μην αφήνω υποψίες προχειρότητας - αλλά και για να δει ο αναγνώστης πόσο ευσυνείδητα προσπαθούν οι υπάλληλοι της Eurostat να καταλάβουν αν τα στοιχεία τους είναι αξιόπιστα. 

Μην ξεχνάτε, οι στατιστικές είναι πολύτιμο κοινωνικό αγαθό. Όταν τις απορρίπτουμε χωρίς δεύτερη σκέψη, ειδικά για πολιτικούς λόγους, κάνουμε κακό και στο ευρύ κοινό.  

** Η παραπάνω ένσταση εξηγεί γιατί οι υπάλληλοι της ελστατ υποχρεούνται να υπογράφουν αυτές τις δηλώσεις εμπιστευτικότητας για τις οποίες συφιλιάστηκαν κυριολεκτικά προ δεκαετίας τόσοι βουλευτές και ζητούσαν να απαγορευτούν ή να κριθούν παράνομες. Ακριβώς για να έχει λιγότερα κίνητρα ο πολίτης να τούς λέει ψέμματα. Κανείς δεν έχει ποτέ ζητήσει συγγνώμη γι αυτή την άθλια θεωρία συνομωσίας.